Aşılamakla ağaçlardan daha iyi cins meyveler elde ederiz.

Aşı ağaçların cinsini iyileştirmek, daha iyi cins meyve almak için yapılır. Çünkü bahçemize diktiğimiz bir meyve fidanı aşılı değilse, büyüyünce yabanileşir, bize yenebilecek meyveler vermez. Dikilen fidandan yenebilecek meyveler almak istiyorsak, ya aşılatmalıyız, ya da daha önceden aşılı fidan almalıyız. Bunun dışında, meyve yetiştirmemiz mümkün değildir. Zaten, aşı olma­saydı meyvecilik dünyanın en kolay işi olurdu. Meyve bahçe­si sahiplerinin düşündükleri ilk şey fidanlarını aşılamaktır.

Aşılamanın bir başka sebebi de de­ğişik çeşit meyveler elde edebilmek­tir. Mesela, ‘’vaşington’’ tipi porta­kal yetiştirmek için, her hangi bir cins portakal ağacına bu ağaçtan alınan parçanın aşılanması lâzımdır. Aşılanan portakal ağacı finike cin­siyse, bundan ince kabuklu ‘’finike vaşintonu’’; yafa cinsiyse, kaim ka­buklu ‘’yafa vaşingtonu’’ yetişir. Aşılar doğrudan doğruya yabani ağaçlara da yapılır. Bir yabani ağa­ca aynı familyadan bir başka ağaç aşılanırsa, aşılanan ağaç o ağacın meyvesini verir.

Ayrıca, bazı cins meyve ağaçlarına başka cins meyve ağaçları aşılanabi­lir. Hangi ağaçlara ne gibi ağaçların aşı yapılabileceğini aşağıda gösteri­yoruz:

Şeftaliye: Kayısı, erik, badem

Ayvaya: Malta eriği, muşmula

Eriğe: Şeftali, kayısı, badem

Elmaya: Armut

Zerdaliye: Kayısı, şeftali, erik

Vişneye: Kiraz

Ahlata: Armut, muşmula, ayva

Aşı Nasıl Yapılır

Aşı yaparken dikkat edilecek ilk nokta, aşı kalemlerinin (aşılanacak parçaların) iyi cins, genç ağaçlardan alınmasıdır. Aşı Kalemi körpe bir ağacın, bir yaşındaki genç sürgünle­rinden kesilen dalcıklardır. Aşı ka­leminin kesileceği ağacın hiç şüphe­siz iyi cins olması, iyi meyva verip vermediğinin bilinmesi şarttır.

İyi bir aşı kalemi az odunlaşmış, rengi hafifçe kırmızılaşmış dallar­dan alınır. Bu dallardaki gözlerin (to­murcukların) olgunlaşmış bulunma­sına dikkat etmelidir. Seçilen daldan kalemi keserken çok itina ister. Dal yanlış kesilirse ağacın gelişmesine büyük zarar verir; meyve vermesini geciktirir.

Aşı kalemi meyve ağaçlarının yan dallarından çıkarılır. Zaten meyve ağaçlarının birkaç tane esas dalı var­dır. Bu dallardan çıkan başka dalla­ra yan dallar denir. İşte aşı kalemi alırken, bu yan dallardan ağacın ge­nel görünüşünü bozan, ağacın başka kesimlerine gölge veren dalları seç­melidir.

Büyük ölçüde bir meyve bahçesi kurmuş olanların aşı kalemlerini meyve ağaçlarından kesmesi yanlış­tır, çünkü bu, hem ağacının biçimini bozar, hem de meyve dalcıkları ke­sileceği için ürün azalmış olur. Bu bakımdan, çiftliklerde, fidanlıklar­da ayrıca bir aşı damızlığı kurulur, aşı kalemleri bu damızlık ağaçlardan alınır.

Aşı kalemleri meyve vermemiş fi­danlardan da alınabilir. Bazıları bu­nun, aşılanan ağacın geç meyve ver­mesine yol açacağını sanırlarsa da bu, yanlıştır. Aşı fidanının iyi cins olduğunu bildikten sonra mesele kal­maz. Bunları da yabani fidanlara aşı yaptıktan sonra çıkan sürgünün üs­tüne yeniden birkaç defa aşı yapılır­sa, büyük meyve alınacağını sanır­lar. Bu da yanlıştır. Yabani fidana yapılan aşı kaleminin ağacı ne bü­yüklükte, ne kalitede meyve veriyorsa, yabani fidan da aşılandıktan son­ra aynı kalitede meyve verir.

Aşılar ilkbaharda yapılır. Nisan, mayıs aşıya en elverişli aylardır. Gül gibi ağaççık durumdaki çiçeklerle birlikte, bütün meyve ağaçlarına bu aylarda her çeşit aşı yapmak müm­kündür.

Ağaçlar yapraklanmaya başlayınca, kuvvetin dağılmayıp aşılanan kesimi besleyebilmesi için, bu kesimin altın­dan süren tomurcuklar koparılmalıdır.

Aşılar 1) Kalem aşısı; 2) Yaprak aşısı (göz aşısı) olmak üzere ikiye ayrılır. Bunların da çeşitleri vardır.

Kalem Aşısı

Üzerinde göz (tomurcuk) bulunan bir dalcıkla yapılır. Başlıca üç çeşi­di vardır: a) Yarma kalem aşısı; b) İngiliz usulü yarma kalem aşısı; c) Çoban aşısı.

Yarma Kalem Aşısı: En çok bi­lek kalınlığına kadar olan ağaçlara yapılır. Ağaç daha kalınlaşmışsa ya­rası büyük olacağından, aşı tutmayabilir. Bu gibi ağaçlara çoban aşısı yapmak uygun olur.

Yarma kalem aşısı ağacın gövdesi­ne toprak hizasından yapılabileceği gibi yerden bir metre yukarıdan da yapılabilir. Ağaç testereyle dümdüz kesilir. Testerenin açtığı pürüzler özel bıçakla temizlendikten sonra ağaç aşı baltasıyla tam ortadan ikiye yarılır. İyi cins ağaçtan iki kalem alınır, bunların ucu yontulduktan sonra bu yarığa karşılıklı olarak yer­leştirilir. Bundan sonra yapılacak şey ağacın yarasını aşı macunu ile macunlamak, yarılan yerin çevresini aşı sazı ile sıkıca sarmaktan iba­rettir.

Aşı toprak hizasında yapılmışsa yara yeri toprakla kapatılır. Daha yukarıdan yapılmışsa aşıya gölgelik yapmak uygun olur.

İngiliz Usulü Yarma Kalem Aşısı: Aşılanacak fidan iyice körpeyken yapılır, öyle ki, aşı kalemiyle fidanın kalındığı aynı olmalıdır. Aşılanacak fidan kesildikten sonra üzerine ay­rıca bir çentik açılır. Kaleme de ay­nı şekilde bir çentik yapıldıktan son­ra bunlar karşı karşıya getirilerek birleştirilir, sonra üstleri aşı sazıy­la sıkıca sarılır.

Çoban Aşısı: Yarma kalem aşısı yapılamayacak kadar büyümüş ağaç­lara yapılır. Yarma kalem aşısından daha kolaydır. Aşılanacak ağaç iste­nen yükseklikte kesilip, temizlendik­ten sonra, kabuğu birkaç yerden spatula ile sağa, sola doğru açılır. Bu aşıda, kalem genel olarak yalnız bir yanından yontulur, ağacın gövdesine gelecek tarafına bir çıkıntı yapılır. Bazı bahçıvanlar kabuğa gelecek ya­nı da şekilde görüldüğü gibi yon­tarlar.

Kalem, yontulup hazırlandıktan sonra kabukta açılan yere yerleştiri­lip aşı sazıyla sarılarak, macunlanır, bağlanır

Yaprak Aşısı

Bu aşı, daha çok, körpe fidanlara yapılır. Üzerine aşı yapılacak fida­nın kalınlığı başparmağı geçmiş ol mamalıdır. Fidanın kabuğu aşı çakısıyla T biçiminde yarıldıktan sonra, kabuk spatula ile aralanır Bundan sonra aşı kaleminden bir göz çıkarılarak bu T şeklindeki yarığa yerleştirilir. Bir kişi gözü yerinde tutar­ken bir başkası da aşılanan yeri aşı sazı ile iyice sarar Bu bağı on beş gün kadar sonra çözebilir.

Kalemden çıkarılan göz aşılanma­dan önce, altındaki odun tabakasını çıkarmayı unutmamalıdır. Aşılana­cak gözün özü beyazsa, kabukla ay nı hizadaysa, yani geriye çekilme­mişse o göz aşılanmaya elverişli de­mektir.

Öz siyahsa, kesikten aşağıya doğ­ru çekilmişse aşıya yaramaz.

Yaprak (göz) aşısı a) sürgün, b) durgun olmak üzere ikiye ayrılır.

Sürgün Göz Aşısı: Mayıstan temmuza kadar yapılır. Bu aşılar uy­gun mevsimde yapıldığı için, aşıla­nan göz çok geçmeden sürer. Aynı yıl içinde yeni sürgünler verdiğinden, yaprak aşısının temmuza kadar ya­pılanları sürgün göz aşısı diye anılır.

Durgun Göz Aşısı:  Yaprak aşı­sının temmuzdan sonra yapılanma denir. Durgun göz aşısı eylül ayına kadar yapılabilir. Bu aşı aynı yıl içinde sürmez. Kışı durgun geçirdik­ten sonra ertesi ilkbaharda sürgün verir; bu bakımdan durgun göz aşı­sı diye anılır.

Görülüyor ki, göz aşısının her iki çeşidi de birbirinin tamamen aynı­dır. Aradaki fark aşının yapılma mevsiminin değişik olmasından ileri gelir. Bu değişiklik aşılanan gözün sürme mevsimine de etki yapar.