İkinci bayezidin hayatı cem sultanla olan taht mücadelisi

Sekizinci Osmanlı pâdişâhı. Fâtih Sultan Mehmed Han’ın büyük oğlu olup, 3 Aralık 1447’de Sitti Mükrime Hâtun’dan doğdu. Küçük yaştan îtibâren tam bir ihti­mamla yetiştirilen şehzâde Bâyezîd, devrin en mümtaz âlimleri elinde tahsil gördü. Yedi yaşında iken, Amasya beylerbeyi Hadım Ali Paşa nezâretinde Amasya vâlisi oldu.

Baba Adı: Fatih Sultani Mehmed Han

Anne Adı: Sitti Milkrime Hâtûn

Doğum Tarihi: 3 Aralık 1447

Tahta Geçişi: 21 Mayıs 1481

Ölüm Tarihi: 26 Mayıs 1512

Saltanatta Kalış Süresi: 31 sene

Amasya, Selçuklular devrin­den beri önemli bir ilim ve kültür merkezi idi. Bir pâdişâh adayının yetişmesi için, bu vilâyette bütün şartlar müsâitti. Bölgede öteden beri büyük âlimler yetiştiği gibi, ihtiyâç duyulan sâhalarda da hâriçten âlimler getirilirdi. Şehzâde Bâyezîd; Amasya’da üst seviyede devlet görevlilerinden olan lalası Hadım Ali Paşa, nişancısı Kemâleddîn Ahmed Çelebi, defterdârı Hacı Mahmûd Çelebizâde Sadeddîn Çelebi, dîvân kâtibi Saidî Çelebi nezâretinde ilmini arttırıp, idârecilik bilgilerini geliştirdi. Seyyid Sadreddîn Muhammed Horasânî ve Zeynüddîn Hâfî haz­retlerinin halifelerinden Abdürrahîm Merzifonî’nin sohbetlerinde bulundu. Amasya müftîsi Zey­nüddin Halil Çelebi ve vefatını müteakip yerine geçen oğlu Muslihiddin Mustafa Efendi, yeni nişancısı Müeyyedzâde Ali Çelebi, Çandarlızâde Tâceddîn ibrâhim Çelebi, Muslihzâde Kâdı Şemseddîn Mehmed Çelebi, Muhyiddîn Mehmed Çelebi ile kardeşi Selâhaddîn Mûsâ Çelebi ve Hatîb Molla Kâsım’dan ilim öğrendi. Şeyh Hamdullah Agâhdan hat dersleri aldı.

Seyyid Sadeddîn Muhammed’in oğlu ve lalîfesi olan ve babam diye ahsettiği Seyyid ibrâhim Çelebi’yi ikâmet yeri olan Amasya yakın larındaki Yenice köyünde ziyâret edip, ilminden istifâde etti. Çelebi Halîfe adıyla meşhûr Cemâl-i Halvetî’nin ve Ebüssü’ûd Efendi’ nin babası Yavsı Şeyh nâmıyla meşhûr Muhyiddîn iskilîbî gibi büyük evliyâ zâtların duâlarına kavuştu. Bütün ilim dallarında bilgi sâhibi oldu. Türkçe’den başka, Arabça, Farsça ve Uygurca’yı öğrendi. Maiyyetine verilen kumandan ve cengâverlerden, silâh tâlimlerini, ata binip ok atmasını öğrendi, idarecilikte mâhir hâle geldi. Daha şehzâdeliğinde faydalı işler yapıp, hayırlara vesile oldu. Garîblerin, kimsesiz­lerin duâsını aldı. Çelebi Halîfe, sultân olacağını Allahü teâlânın izniyle kırk gün önceden haber verdi ve çok duâ etti.

Babası Fâtih Sultan Mehmed Han’ın 3 Mayıs 1481 târihinde sefere giderken Gebze’de vefatı üzerine, İstanbul’a davet edildi. Zamanın veziriazamı Karamânî Mehmed Paşa, şehzâde Cem’in saltanata geçmesini istiyordu. Fakat devlet merkezindeki tercihe uyarak Amasya valisi bulunan şehzâde Bâyezîd’e Keklik Mus­tafa Çavuş ile haber gönderdi. Bu arada gizlice Cem Sultan’a da haber göndermişti. Bu haberci, Anadolu beylerbeyi ve Bâyezîd’in dâmâdı olan Sinan Paşa tarafın­dan yakalandı ise de, Cem Sultan babasının ölümünü, vukuundan dört gün sonra öğrenmiş bulunu­yordu. Yeniçeriler durumu öğre­nince, ayaklanarak vezîriâzamı öldürdüler. İstanbul’da bulunan Bâyezîd’in üçüncü oğlu Şehzâde Korkut’u saltanat nâibi ilân ede­rek, biat ettiler. Sultan Bâyezîd, .Amasya’dan gelinceye kadar şehzâde Korkut saltanat nâibliği yap­tı.

 

Sultan Bâyezîd tahta geçer geçmez, babasının cenâze merâ- simi ile ilgilendi. Vefâ Konevfnin imâmlığında, müezzinlerin, “Er kişi niyetine” nidâları arasında başlanan cenâze namazı, gözyaş­ları arasında bitti. Kendi yaptırdığı Fâtih Câmii’nin kıble cihetine def­nedildi. Bu arada Konya vâlisi olan kardeşi şehzâde Cem, kendisine tarafdâr olan vezîriâzamın öldü­rüldüğünü öğrenince, 28 Mayıs’ta Bursa’yı işgâl eaerek, sultanlığını îlân etti. Yirmi üç gün Bursa’da saltanat süren Cem Sultan, kendi adına hutbe okutarak, para bastırdı.

 

Bâzı zarûrî işleri hâlleden sul­tan Bâyezîd, kardeşi Cem meselesini neticelendirmek istedi. Cem Sultan tarafından gelen memleketi paylaşma teklifini red­detti. 20 Haziran’da iki kardeş ara­sında, Bursa Yenişehir’de yapılan savaşı kaybeden Cem Sultan, önce Konya’ya çekildi. Daha sonra Kâhire’ye gitmek üzere yola çıktı. 26 Eylül’de Kâhire’ye vardı ve burada Mısır sultânı Kayıtbay tarafından büyük bir merâsimle karşılandı. Kâhire’de aylarca kalan Cem Sultan, hac mevsiminde Hicaz’a giderek, hac farizasını yerine getirmekle şeref­lendi. Cem Sultan hacdan dön­düğü sırada, Karamanoğlu Kâsım Bey, sultan Bâyezîd’e başkaldırmıştı. Kâsım Bey’in dâveti ve bazı fitnecilerin kışkırtmaları netice­sinde, Cem Sultan saltanat ümidi ile Anadolu’ya geldi. Bu durum Osmanlı Devleti’nde yeni bir sür­tüşmenin başlamasına sebep oldu. Sultan Kayıtbay, Şehzâde’ ye 65.000 duka altın verdi. Cem Sultan, Kâhire’ye geldiği sırada ağabeyi sultan Bayezid’den bir mektup aldı. Bu mektupta Sultan, hükümdârlıktan vazgeçtiği tak­dirde kardeşine bir milyon akçe tahsisat ödemeyi vaadetti. Cem Sultan bunu kabul etmedi. Konya’ ya geldiği zaman, ikinci Bâyezîd, yeniden samimî ve şefkatli bir dille rica yollu, yıllık tahsisatını alıp, Kudüs’te oturmasını ve hükümdarlıktan vazgeçtiğine da­ir yemin etmesini istedi.

Teklifleri kabul etmeyen Cem Sultan, 27 Mayıs 1482’de Konya önlerine geldi ve şehri muhasara altına aldı. Sultan Bâyezîd kuvvet­lerinin Konya’ya yaklaşmaları üzerine şehzade Cem, Kasım Bey ile kuşatmayı kaldırarak, Ankara önlerine geldi. Ankara’yı kuşattı ise de başarılı olamayacağını anlayarak, Karaman oğlu Kasım Bey’in topraklarına döndü. Niyeti tekrar Mısır’a dönmekti, sultan Bâyezîd kardeşinin Çukur­ova yoluyla Mısır’a gideceğini tahmin ederek, Dulkadiroğlu Alâüddevle Bey’e onu tevkif etmesi için emir verdi. Bu sırada şöval­yelerin üstâd-ı âzami Pierre d’ Aubusson’un nazik bir dille Rodos’a daveti üzerine, Cem Sul­tan bir Rodos gemisi ile 29 Tem­muz 1482’de Rodos adasına ayakbastı. Karşılıklı imzalanan senet gereğince Cem Sultan istediği zaman adadan ayrılacaktı. Fakat Rodos şövalyelerinin sahtekârlığı neticesinde bırakılmadı. Cem Sultan’ın Rodos şövalyelerine sığınması, kendi şahsı ve Türkiye tarihi için talihsiz bir dönem olmuştur.

Nitekim Cem’in Avrupa’ya geçmesi, Hıristiyan devletlerce ve bilhassa Papalık makamınca Türkler hakkında beslenilen kötü fikirlerin tatbik sahasına konul­ması için bir fırsat telakki olundu. Hatta Osmanlı Devleti’nin yıkıl­ması için en müsait vaktin geldiği zannedildi. Bu düşünce ve zanlar neticesinde Osmanlılar çeşitli zorluklarla karşı karşıya getirildi. Bilhassa Cem’e sahip olmak suretiyle Osmanlılara karşı açılacak haçlı seferinin organize görevini üstlenmek isteyen Avrupalı dev­letlerarasında da büyük bir diplo­masi faaliyeti görülmeye başlandı, işlerin çok tehlikeli bir yola girdi­ğini gören sultan Bâyezîd, 16 Ocak 1482’de Venediklilerle bir antlaşma imzaladı. Bu antlaşmaya göre; Venediklilerin Osmanlılara ödemekte oldukları on bin duka tutarındaki vergi kal­dırılıyor, Venedik mallarından alı­nan yüzde beş gümrük vergisi, yüzde dörde indiriliyor ve Fatih Sultan Mehmed Han ile yapılan barıştan itibaren esir düşmüş olan Venedikliler serbest bırakılı­yordu. Osmanlıların aleyhine gibi görünen bu antlaşma ile ikinci Bâyezîd Han, Hıristiyanlığın en kuvvetli devletlerinden birini saf dışı bırakmış oluyordu. Nitekim zahiren de olsa onların dostlu­ğunu temin eden Bâyezîd, Venediklilerin 17 yıl boyunca Osmanlılar aleyhindeki teşeb­büslere seyirci kalmalarını sağ­ladı. Bu arada Avrupa’da Osmanlılar aleyhine olarak geli­şen olaylardan günü gününe Venedik vasıtasıyla haberdar ola­rak önceden tedbir almayı da ihmal etmedi.

Bu arada Memlüklü orduları­nın güneyde Osmanlı kuvvetlerini ciddi surette uğraştırmaya başla­mış olmaları ve Memlûklü sultanı­nın da Cem’i ele geçirmek üzere bir takım teşebbüslere girişmesi üzerine sultan Bâyezîd, Cem’in Fransa’dan başka bir devletin eline geçmesini ülkesi için zararlı gördü. Bu sebeple Fransa’ya bir elçi göndermekte gecikmedi. Bu elçi, ‘’Cem, Fransa’da muhâfaza altında bulundurulduğu takdirde padişahın yapacağı fedâkârlıkları saydı. Aksi takdirde hıristiyanlara karşı mücâdeleye girişeceği” tehdîdinde bulundu. Bu suretle Bâyezîd, doğu ve batı devletleri tarafından Osmanlılar aleyhine hazırlanmakta olan bir teşeb­büste, devletlerin Cem’den istifadelerini usta bir siyasetle önlemiş oluyordu.

Öte yanda Cem’i kullanmak sûretiyle Osmanlılara karşı bir haçlı seferi açılamayacağını anla­yan papa İnnocent Vlll. Ona Hıristiyan olma teklifinde bulundu. Bu teklife karşı şehzade; “Değil Osmanlı saltanatı, hattâ bütün dünyânın pâdişâhlığını verseniz dînimi değiştirmem” cevâbını vererek papanın emelini kursa­ğında bıraktı (Bkz. Cem Sultan). Netice olarak Cem Sultan’ın 25 Şubat 1495’de Napoli’de vefât etmesinden sonra, komşularını ve düşmanlarını açıkça tehdid edebilecek duruma gelen Bâye­zîd, artık Osmanlı Devleti’nin dış politikasına başka bir yön verdi.

Daha Cem Sultan hâdisesinin devâm ettiği sıralarda, fırsatı gani­met bilen bâzı sınır komşularının Osmanlı topraklarına saldırmaları üzerine, sultan Bâyezîd 1483 baharında sefere çıkarak Edirne-Filibe-Sofya yoluyla Sırbistan’a girdi. Morava kıyılarını dolaştı ve Belgrad yakınlarına kadar yaklaştı. Bu bölgedeki bütün kaleleri tâmir ve tahkim ettirdi. Yedi ay süren bu seferde herhangi bir muhârebe olmadı. Sultan’ın bu seferi Macaristan’ı telaşlandırdı. Savaşı göze alamayan Kral Matthias 1483 sonlarında Osmanlılarla bir sulh imzaladı. Sultan Bâyezîd, böylece Balkanlarda vaziyetini emniyet altına aldı. Ertesi sene bahar ayında tekrar sefere çıktı ve Edirne’ye, ora­dan da Dobric’e geldi. Isakçı iske­lesinden Tuna’yı geçtiği sırada Eflak voyvodası yirmi bin kişilik mevcuduyla orduya katıldı. Osmanlı ordusu, Tuna’nın sol sâhilindeki, Boğdan’ın Karadeniz kapısı olan Kili kalesini kara ve denizden kuşatarak, dokuz gün içinde feth etti. Sonra Dinyester nehrinin meydana getirdiği küçük bir körfezde bulunan Akkerman kalesi, on iki günlük bir muhâsaradan sonra, 11 Ağustos 1484’de fethedildi.

Bu kalelerin fethi ile güç duruma düşen Boğdan voyvo­dası 1486’da bu kaleleri geri alabilmek için taarruz etti. Ancak üzerine Silistre sancakbeyi meşhur Malkoçoğlu Bâli Bey komu­tasında asker gönderildi ve mesele hâlledildi.

Bu arada sultan Bâyezîd’in Dulkadir Beyliği yüzünden Mısır- Memlûklü sultânı ile arası bozuldu. Cem Sultan’a sâhib çık­malarından ve hacılara yapılan hizmette OsmanlIların yardımını reddetmelerinden dolayı, Sultan, Memlûklüler hakkında iyi düşün­mez olmuştu. Ayrıca 1482 sene­sinde güney Hindistan Türk imparatorluğu tahtına oturan Mahmûd Şah Behmenî’nin Os­manlı’ya gönderdiği elçi, Memlüklülerin Cidde vâlisi tarafından esir alınıp, para ve hediyelere el konulmuştu. Mısır sultanı hediye­leri İstanbul’a çok geç yolladı. Bu hâdise bardağı taşıran son damla oldu ve 1485 de iki devlet arasında savaş başladı. Altı sen süren bu savaş topyekün bir har olmayıp, belirli birliklerin vurulmalarından ibaretti. Osmanlı kuv­vetleri ilk defa Külek kalesini zapt etti. Yapılan savaşlarda her iki taraf da bir üstünlük sağlaya­madı. Tunus beyinin arabulucu­luğu ile sulh yapıldı. Adana-Tar- sus bölgesindeki Ramazan oğulları toprakları Osmanlılara bırakıldı.

Memluktu sultânı ile barış ya­pıldıktan sonra sultan Bâyezîd, üçüncü sefer-i hümâyûna çıktı. Sultan’ın hedefi Belgrad’ın fethi idi. Sofya’ya geldiği zaman Belgrad’ı kuşatma işini Süleymân Paşa’ya bırakarak, kendisi Arna­vutluk üzerine gitti. Temmuz son­larında, Manastı r-Pirlepe yolunda iranlı bir şii fedai tarafından öldü­rülmek istendi. Sultan suikasttan kurtuldu ve fedâi öldürüldü. Aynı senenin sonlarına doğru ordu İstanbul’a döndü. Üç ay süren bu seferde düşmanlarla herhangi bir vuruşma olmadı (1492). Bir süre sonra Akıncıların yaptığı seferler üzerine Boğdan voyvodası, Osmanlılarla başa çıkamayaca­ğını anlayıp, Osmanlı hâkimiye­tini tanıdı.

1498 senesi başlarında Lehistan’ın, Osmanlı himâyesi altındaki Boğdan’a saldırması üzerine, Osmanlı-Lehistan savaşı başladı. Önceleri Lehistan’a karşı Rumeli beylerbeyi Yâkub Paşa tâyin edildi. Lehistan kralının, Türk-Boğdan birliklerine Bukovina’da yenilmesi üzerine bölgede büyük bir kuvvetin bulunmasına lüzum olmadığı anlaşıldı. Harbin idâresi Silistre sancakbeyi Bâli Bey’e verildi. Bâli Bey, 1498 senesinin ilk ve sonbaharında iki defâ Lehistan’a sefer düzenledi. Bu seferler, Osmanlı târihinin en büyük akın hareketleri olup, kırk bin akıncı katılmıştır.

Venediklilerin zaman zaman Mora’ya saldırması üzerine, sul­tan Bâyezîd 1499’da Mora sefe­rine çıktı. Osmanlı dîvânı, ordu sefere çıkmadan önce hareketi kolaylaştırmak için Bosna beyler­beyi olan İskender Paşa vâsıta­sıyla Kuzey Venedik arâzisine şiddetli bir akın yaptırdı. Diğer taraftan yaklaşık üç yüz parçalık donanma, kapdan Küçük Dâvûd Paşa kumandasında Boğaz’dan çıktı. Kapdan Dâvûd Paşa’nın donanmasında altmış binden fazla kuvvet ve Kemâl Reis, Burak Reis, Kara Haşan ve Herek Reis gibi meşhûr denizciler bulunu­yordu. Burak Reis’in kumanda­sındaki gemide, Yenişehir hâkimi Kemâl Beyde bulunuyordu. Sul­tan Bâyezîd, donanmayı gönder­dikten sonra 1 Haziran 1499’da İstanbul’dan Edirne’ye, oradan da Mora’ya doğru yola çıktı. Kara ordusu İnebahtı civârına geldiği hâlde, fırtınaya yakalanan do­nanma İnebahtı önlerine gele­memişti. Venedik donanması ise Osmanlı donanmasını Mora sula­rından uzaklaştırmak gâyesiyle Modon açıklarında bulunuyordu. İki donanma Sapienza adasında karşı karşıya geldiler. Venedik donanmasının öncü gemisi ku­mandanı Armenio, donanmayı hümâyûnun en önünde bulu­nan Burak Reis’in gemisini, Ke­mâl Reis’in gemisi sanarak ona yanaşmak istedi. Diğer Venedik gemileri de onu tâkib etti. Burak Reis’in etrâfını yirmi kadar Vene­dik gemisi sarmıştı. Muhârebenin büyük kısmı Burak Reis’in gemi­sinin etrâfında cereyân ediyordu. Düşman gemilerinin arasından kurtulmanın mümkün olmadığını anlayan Burak Reis, geminin barut deposunu ateşledi. O ana kadar görülmemiş büyüklükte bir barut infilâkı denizi kapladı. Türk gemisi ile beraber birçok Vene­dik gemisi havaya uçtu. Burak Reis’le birlikte Yenişehir hâkimi Kemâl Bey ve beş yüz Türk deniz­cisi de şehîd oldu. Perişân bir duruma gelen Venedik donan­ması Korfo’ya çekildi. Bu târihten îtibâren muhârebe alanına yakın olan Sapienza adasına Burak Reis Adası adı verildi (Bkz. Burak Reis).

Osmanlı donanması Inebahtı açıklarına geldiğinde, yirmi iki Fransız ve iki Rodos gemisiyle takviye edilen Venedik donanma­sıyla tekrar karşılaştı. Bâzı çarpış­malardan sonra Türk donanması ışıklarını söndürerek 25 Ağustos gecesi inebahtı limanına girdi. Venedik donanmasının çekilme­sinden sonra kale komutanı müdâfaanın bir fayda getirmeyeceğini görerek kalenin anahtarını Rumeli beylerbeyi Mustafa Paşa’ ya verdi (1499). Bu sırada veziriazam Çandarlı ibrâhim Paşavefât ederek nâşı iznik’e naklolunup, yerine Mesih Paşa tayin edildi. Inebahtı’ya asker ve mühimmât konduktan sonra donanmanın inebahtı körfezinde kalması kararlaştırıldı. Sultan, kışı geçir­mek üzere Edirne’ye döndü.

inebahtı’nın ellerinden çık­ması üzerine, Venedikliler tekrar savaşmayı göze alamadıklarından Osmanlılar ile anlaşma yoluna gittiler. Venedik tüccârla- rının serbest bırakılmasını ve İnebahtı’nın iadesini istediler. Bunlar kabul olmazsa sulhun yenilenmesini teklif eden elçiye, Sultan Bâyezîd; “Eğer benimle sulh yapmak istiyorsanız Mora’ daki Modon, Koron ve Napoli şehirlerini teslim etmelisiniz ve her sene vergi vermelisiniz’’ dedi. Buna salâhiyetli olmayan elçi geri gitti. Kış ortalarında Yâkub Paşa’ nın donanma ile birlikte hareket ederek, Modon’u muhâsara etmesi emrolundu. Sultan 7 Nisan 1500 .günü Edirne’den hareket etti. 7Temmuz’da donan­manın Modon önlerine geldiğini öğrenince, dört günde Güney Mora’ya indi. Dâvûd Paşa komu­tasında olan ve inebahtı’da bulu­nan donanma 27 Temmuz günü bu limandan ayrılarak, Navarin limanı açıklarında Venedik donanması ile karşılaştı. Venedik donanmasını bozguna uğratan Dâvûd Paşa da kısa zamanda Modon’a geldi. Çok müstahkem olan kale üç hafta muhâsara edildi. Venedik amirâli Trevizano yardıma geldi ise de, Anadolu beylerbeyi Dâmâd Sinân Paşa kuvvetleri, açılan gediklerinden içeri girerek kaleyi feth ettiler ve limanda bulunan dört Venedik kadırgasını yaktılar (9 Ağustos 1500).

Modon kalesinin tâmirine Dâmâd Sinân Paşa me’mûr edildi. Koron kalesinin zaptı için karadan ikinci vezir Hadım Ali Paşa görevlendirildi. Ali Paşa Koron’a giderken, Navarin kale­sini savaşmadan ele geçirdi. Buradaki Avrupalılar kendi şehir­lerine gönderildi ve yerli halk olan Rum asıllılar cizyeye bağlandı. Ali Paşa Koron önlerine gelince, şehir halkı Navarin gibi savaşma­dan teslim oldu (16 Ağustos). Daha sonra Venediklilerin elle­rinde bulunan bazı kaleler ele geçirildi, inebahtı, Modon, Koron ve Navarin’in alınması, fetihnameler ile beylerbeyliklere, İslâm ve Hıristiyan devletlere bildirildi. Türkleri Venedikliler aleyhine kışkırtan Papa bu sefer de Türkler aleyhine yeni bir haçlı seferi açıl­masına sebep oldu.Yapılan anlaşma gereğince Fransa, İngil­tere, ispanya, Venedik gemilerin­den kurulu müttefik donanma, Osmanlı Cihan Devleti’ni denizde meşgul ederken, karadan da Macarlar taarruz edeceklerdi.

1500 senesi sonbaharında Venedik gemileri Türklere âid Egine adasını, İspanyol gemile­ri de Kefalonya limanını ele geçir­mişlerdi. Bir süre sonra Amiral Ravestayn kumandası altında bir­leşen ve iki yüz gemiden mey­dana gelen donanma, Ege Denizi’ne gelerek Midilli adasını kuşattılar. Buranın düşman eline geçmesi, diğer adalar halkının isyan ederek buraların da elden çıkmasına sebeb olacağı için, Pâdişâh bizzat bu işle ilgilendi. Şehirli ve sanat erbabından askere yazılanları Hersekzade Ahmed Paşa kumandasında üç yüz parça gemi ile adaya gön­derdi. Midilli’ye ilk yardım, adaya yakın olan Saruhan sancakbeyi Şehzade Korkut tarafından yapıldı. Şehzadenin silâhtârı Hamza Bey’in komuta ettiği yar­dım kuvvetlerinin bir kısmı muhâ- sarayı yararak kaleye girdi. Hamza Bey müsâdeme sırasında şehîd oldu. 1501 Ekim’inde İstanbul’dan gönderilen asker ve donanma, ada açıklarına gelince, Fransız donanması kuşatmayı kaldırdı. Yolda Cerigo adası yakınlarında fırtınaya tutulan Fransız donanması tamâmen battı. Kuşatmanın kalkmasından sonra Midilli kalesi tâmir edilip, yeniden yeterli şekilde asker yerleştirildi.

Müttefik kuvvetlerin karada ve denizde mağlup olmaları üzerine,

Venedik sulh istedi. Sultan Bâye­zîd de sulha tarafdâr idi. Zîrâ bu sırada devletin doğu sınırında Akkoyunlu Devleti’nin yerine şiî bir devlet kuran Şâh ismâil tehli­kesi belirmişti. Yapılan görüşme­ler neticesinde 14 Aralık 1502’de otuz bir maddelik İstanbul muâhedesi imzâlandı. Venedik bütün Osmanlı fetihlerini tanıdı. Sâdece Kefalonya adası, Venedik’e verildi. Bir süre sonra Macaristan, Fransa, İngiltere, ispanya, Porte­kiz, Polonya, Napoli ve Rodos ile sulh imzâlandı. Avrupa’da yirmi seneye yakın devâm edecek bir sulh dönemi başladı.

Sultan Bâyezîd Han, batıyı emniyet altına aldıktan sonra doğuya yöneldi. Karaman mes’ elesi târihe karıştığı kabûl edilir­ken, senelerdir Tebriz’de bulunan Karamanoğlu Mustafa Bey, Anadolu’ya gelerek etrâfına top­ladığı Türkmenler ile Lârende (Karaman) şehrini aldı. Konya sancak beyi ve annesi Karaman­oğlu sülâlesinden olan Şehzâde Şehinşâh, üzerine yürüyünce Mustafa Bey Tarsus’a kaçıp Memlûklülere sığındı. Osmanlr Devleti ile aralarında bir anlaş­mazlık çıkmasını istemiyen Mem- lûklü sultânı, Karamanoğlu Mustafa Bey’i öldürttü. Böylece Karamanoğulları târihe karışmış oldu.

 

Diğer taraftan Doğu Anadolu ve İran’da ortaya çıkan Şâh ismâil Safevî, büyük mücâdeleden sonra 15 yaşında iken Akkoyun- luları 1502’de Tebriz’den kovup, kendi şâhlığını îlân etti. Bozuk bir îtikâda sâhib bulunan Şâh ismâil, Ehl-i sünnet îtikâdında olan annesi Hâlime Begim’i öldürdü. Kanla ve ateşle İran’da Ehl-i sün­net îtikâdını yasakladı. Askerî ve iktisâdî gücü Memlûklüleri geçe­rek, Osmanlı Devleti’nden sonra ikinci büyük devlet durumuna geldi. Ordusunun büyük kısmını Anadolu’dan gelen kimseler teş­kil ediyordu. Osmanlı Devleti yönetimi altında bütün imtiyazla­rını kaybederek normal bir vatan­daş hâline gelen Anadoludaki Türkmen beyleri, beylik imtiyaz- ları onlar için önemli olduğun­dan, İran’a gidip Şâh ismâil’in bozuk îtikâdına girmekten çekin­mediler. Böylece orada bütün eski haklarına sâhib oluyorlardı. Şâh ismâil’in hedefi, Anadolu’yu ele geçirmek ve Osmanlı Devleti’ ni yıkmaktı. Bu gâyesinin tahak­kuku için, kendi bozuk fikirlerine inandırdığı kimseleri Anadolu içlerine gönderdi.

 

Şâh İsmâil Anadolu’ya ajanlar salarken, Venedik’e de elçiler gönderip, Osmanlı Devleti’ni yık­mak niyetinde olduğunu, Avrupa devletlerinin Rumeli’den hare­kete geçmesi gerektiğini bildirdi. Venedik bu teklifi kabûl etmedi. Aynı teklifi Memlûklü sultânına yaptı ise de yüz bulamadı. Şâh ismâil, 1507 senesinde, Dulkadir- oğlu Alâüddevle Bozkurt Bey’in kızlarından Begli Hâtun’u istedi. Dulkadiroğlu, bu isteği redde­dince, Şâh ismâil Dulkadir top­raklarına girdi. Maraş ve Elbistan’ı tahrîb edip, bu şehirlerdeki Dul­kadir hânedânı mezarlarını yık­tırdı. ikinci Bâyezîd’e zarûrî olarak Osmanlı topraklarından geçtiği için özür mektubu gön­derdi. Sultan Bâyezîd Han, Şâh ismâil’i iki ateş arasında bırakmak düşüncesiyle Mâverâünnehr ta­raflarına hâkim olan Şeybânî hükümdârı Şeybek Han’la haber­leşip, Safevîlere hücûm etmesini teşvik etti.

Trabzon vâlisi olan Şehzâde Selîm, bir an önce İran üzerine sefer düzenlenip, zulme son veril­mesini istiyordu. Şehzâde Selîm, üç Gürcistan seferine çıktı ki, en meşhûrları 1508 Kütayis seferidir. Bu seferlerde bugün Türkiye top­rakları içinde bulunan Kars, Erzu­rum, Artvin illerini ve on beş ilçesini fethederek kesin şekilde Osmanlı topraklarına kattı. Bura­larda yaşıyan Gürcülerin hepsi müslüman oldu. Akkoyunluların topraklarından olan Bayburt, Erzincan, Kemah, İspir, Gümüşhane, Çemişkezek çevresini ele geçirerek sancağına dâhil etti. Bütün Akkoyunlu mîrâsma sâhib olduğunu iddiâ eden Şâh ismâil, bu toprakları’ geri almak için kar­deşi İbrâhim Mirzâ’yı gönderdi. Şehzâde hızla hareket ederek Erzincan yakınlarında Safevî ordusunu perişân etti ve İbrâhim Mirzâ’yı esir aldı. Şâh’a karşı bu başarıları Şehzâde Selîm’e büyük prestij kazandırdı. “Yürü Sultan Selîm devrân senindir” nakaratlı türküler bestelenip, halk arasında söylenmeye başladı. Şâh’ın şikâyeti üzerine, ikinci Bâyezîd, oğluna nâme yazdırdı. Bunun üzerine şehzâde Selîm, Şâh’ın kardeşi serbest bıraktığı gibi; Erzincan sultanı Kemah, Bayburt ve Ispir’i Safevîlere geri verdi. Ordu da bu durumu kötü karşıladı. Şehzâde Selîm izin almadan sancağını terk ederek 1510 senesi sonbahanrında Kırım’a geçti. Kırım’da Kefe san­cakbeyi olan oğlu şehzâde Süleymân’ı özlediğini İstanbul’a bildirdi. Gerçekte, kayınpederi Kırım hanı Mengli Giray’ın des­teğini almak için Kırım’a gitmiş­ti.

Bu târihlerde Beni Ahmer hükümdârının yardım istemesi üzerine Bâyezîd, Kemâl Reis kumandasında bir donan­mayı İspanya’ya gönderdi. Hâdi­seler karşısında yaşlılığından dolayı nisbeten hareketsiz kalan Pâdişâh, oğullarından birine, dedesi gibi tahtı teslim etmek istiyordu. En büyük oğlu Ahmed Amasya’da, Korkut Antalya’da, Şehinşâh Konya’da, Selîm Trabzon’da sancakbeyi idiler. Sultan, oğullarından şehzâde Ahmed’i yerine geçirmeyi düşünüyordu. Bu sırada Şâh İsmâil’in halîfelerinden Şahkulu adında biri, bilhassa Eshâb-ı kirâm düş­manı Türkmenlerin bulunduğu yerlerde bir hayli tarafdâr buldu. Etrâfına topladığı çapulcularla Antalya’da devlete karşı isyân etti. Üzerine gönderilen Karagöz Ahmed Paşa’yı şehîd ederek Kütahya’yı ele geçirdi. Hadım Ali Paşa ve şehzâde Ahmed komuta­sında gönderilen kuvvetler, Şah­kulu isyânını bastırdı. Yapılan savaşta Şahkulu ve Hadım Ali Paşa öldü. Şehzâde Ahmed taraf- dârı olan Ali Paşa’nın ölümü, şeh­zâde Selîm’in lehinde oldu. Ali Paşa’nın şehîd olduğu aynı gün­lerde şehzâde Selîm, kendisine Rumeli’de verilen Vidin sancağın­dan ayrılarak Edirne’ye geldi (1511). Çorlu’ya kadar geldi ise de, babası karşısına çıkınca Şehzâde’nin birlikleri dağıldı. Şehzâde Selîm, Kefe’deki oğlu Süleymân’ın yanma gitti. Bu sırada şehzâde Ahmed Maltepe’ ye kadar geldi, fakat ordu, veliah­dın İstanbul’a girmesini istemedi. Dîvân, velîahdın sancağına dön­mesini emretti. Merkezde şeh­zâde Selîm tarafdârları güç kazandı. İstanbul’da ordu açıkça şehzâde Selîm lehine büyük gös­teri yaptı (6.3.1512). Büyük oğ­lunu desteklemekle kan dökü­leceğini anlayan Sultan, oğlu Selîm’i İstanbul’a dâvet etti. Şeh­zâde Korkud çok seviliyorsa da, erkek evlâdı olmadığı için şansını kaybetti. Şehzâde Selîm 19 Nisan’ da İstanbul’a geldi. Kendisinden üç yaş büyük olan ağabeyi Kor­kud kendisini karşılayarak tebrik etti. Bundan sonra Selîm, Yenibahçe’de Kendisi için kurul­muş olan çadıra gelâi. 24 Nisan’ da da babası sultan Bâyezîd’in huzuruna girerek el öptü. Bâye­zîd ellerini kavuşturarak duran Selîm’e; adâletten ayrılma, âciz lere ve bîçârelere karşı merha­metli ol, kimsesizlere şefkât göster, herkesin sana râm olma­sını istiyorsan ulemâya çok saygı göster, zarûret olmadıkça kim­seye karşı sert davranma dedik­ten sonra çok duâlar etmiş ve pâdişâhlığım Allahü teâlânın mü- bârek etmesi dileğiyle saltanatı kendisine teslim etmişti.

On bir gün kadar Eski Saray’ da oturan sultan Bâyezîd, da­ha önceden düzenlettirdiği Di- metoka’daki saraya gitmek için yola çıktı. Sultan hasta oldu­ğu için çok yavaş yol alınıyor­du. Edirne’ye yaklaştıklarında Hafsa yakınlarındaki Abalar köyünde 26 Mayıs 1512 günü vefât etti. Cenâzesi İstanbul’a getirilip kendisinin yaptırdığı Bâyezîd Câmii yanına defn edildi. Yavuz Sultan Selîm tarafından kabrinin üzerine türbe yaptırıldı.

Sultan Bâyezîd Han, ilme, âlimlere, velîlere ve Allahü teâlâ- nın sevgili kullarına çok hürmet eder, onlara ihsânlarda bulu­nurdu. Ilimsâhibi.takvâ, adâlet ve merhametten ayrılmayan, vakarlı ve hilmiyle meşhûr bir pâdişâh olduğu için Velî Bâyezîd olarak bilinir. Allahü teâlânın rızâsı için ilim öğrenen ve yine Allahü teâlâ- nın rızâsı için insanlara nasîhat eden âlimlerin, Allah adamlarının sözlerinden çıkmaz, onların nasi­hatlerini can kulağı ile dinlerdi. Devlet işlerinden arta kalan zamânı kitap okumak ve ibâdet etmekle geçirirdi. Babası Fâtih Sultan Mehmed devrinde İstanbul’un ilim merkezi yapıl­ması için başlatılan çalışmalar, Bâyezîd Han zamânında da devâm etti. Ülkesindeki ve diğer İslâm ülkelerindeki bâzı âlimlere maaş bağlattı. Bunlar arasında Hirat’ta bulunan Molla Câmî haz­retlerine ve Nakşibendî yolunun merkezi olan Buhârâ’daki dergâ­hın şeyhine her sene beş bin akçe gönderirdi. Kendi şahsî mülkün­den verdiği hediye ve sadakalar da bir hayli fazla idi. Molla Câmî’yi ve Ubeydullah-ı Ahrâr hazretleri­nin oğlu Hâce Abdülhâdî’yi İstanbul’a dâvet etti. Bâyezîd Han, Hâce Abdülhâdî’ye çok hür­met ve iltifatlarda bulunup duâla- rına mazhâr oldu.

Bâyezîd Han, daha şehzâdeli- ğinde başladığı îmâr faaliyetle­rine ömrünün sonuna kadar devâm etti. Amasya’da yaptırdığı medrese, câmi ve zâviyeden sonra, Edirne’de dârüşşifâ ve kül­liye, İstanbul’da Bâyezîd Câmii, medrese ve imâret, memleketin çeşitli yerlerinde daha bir çok fay­dalı eserler, ilim yuvaları inşâ ettirdi.

Sultan ikinci Bâyezîd Han’ın otuz seneden fazla süren salta­natı boyunca, sulh ve sükûnu ter­cih etmesi, donanmayı yenileyip hazırlıklar yapması, kendisinden sonra tahta geçen oğlu Yavuz Sultan Selîm Han’ın fâsılasız cihâd ile meşgûl olmasına vesile oldu. Zamânında yeniçeri ocağını genişletti. Ağa bölükleri kuruldu. Donanmaya ehemmiyet verile­rek, yelkenli savaş gemileri yapıldı ve gemilere uzun menzilli toplar yerleştirildi. Tımar teşkilâ­tında değişiklik yapıldı. Sultan Bâyezîd bir taraftan devlet teşki­lâtını sağlamlaştırarak halkın huzur ve sükûnunu te’min etmek için uğraşırken, diğer taraftan doğudan batıya kadar bütün müslümanların mes’eleleri ile il­gilendi.

Ahlâkı ve fazileti sebebiyle İslâm âlemince çok sevilen Bâye­zîd Han vefât edince, Kâhire’de Memlûklü sultânı ve halk tarafın­dan gıyâbında cenâze namazı kılındı. Ömrünü hep ilim ve ibâ­detle geçiren Bâyezîd Han, Adlî mahlâsıyla çok güzel şiirler yazdı. Bir dîvânda toplanan bu şiirleri yayınlanmıştır. Ayrıca dedesi ikinci Murâd Han gibi açık Türkçe yazılması tarafdârı idi. Bu hususta İbn-i Kemâl’den, açık ve anlaşılır bir Osmanlı târihi yazmasını istemiştir.

Kemâl Paşazâde onun devrini, en doğru ve en veciz bir surette şu cümlelerleözetlemektedir.

‘’Adalet ve insafın koruyucusu olan mükemmel idareciliği ile kara ve deniz yolları emniyetli olmuş, dahiyane siyaseti neticesinde memleket mamur hale gelmiş, aşikar kerametleri ile muzaffer sancağı hudutsuz merhameti ile saltanatı sevenler çok, devletinin otoritesi ve kuvveti ile memleketin düşmanları hor ve hakir olmuştur.’’

İkinci bayezit kimdir, ikinci bayezidin hayatı, ikinci bayezidin ölüm tarihi, ikinci bayezitin doğum tarihi, ikinci bayezitin taht süresi, ikinci bayezitin kardeş kavgası, cem sultan hadisesi, cem sultan kimdir, cem sultanın hayatı, cem sultanın hristiyan olmaması, cem sultanın Hıristiyan olmama sözleri, ikinci beyazıd hayatı, 2. beyazıt hayatı, cem sultan fotoğrafları, cem sultan resimleri, ikinci bayezit fotoğrafları, ikinci bayezit resimleri, ikinci beyazıt resimleri, ikinci beyazıt fotoğrafları,