Kalın bağırsak iltihabından ileri ge­len bir hastalıktır. Meydana getiren etkenlere göre ikiye ayrılır:

1. Ba­silli dizanteri;
2. Amipli dizanteri.

1)    Basilli Dizanteri

Dizanteri basili adı verilen, basil cinsi bir mikropla meydana gelir. Mikrobun kuluçka süresi 1-2 saatle, 6 gün arasında oynar. Hastalığın başlıca belirtileri karın ağrısı, sancı, balgamlı, cerahatli, kanlı ishaldir.

Basilli dizanteri nasıl bulaşır?

Basilli dizanteriye dünyanın her yanında rastlanır. Sinekler, toplu ya­şama, sağlık şartlarına uymayan tuvaletler, lağımlar, kirli besin maddele­ri bulaşmada en büyük rol oynar. Hastanelerde, evlerde hastadan hastaya da bulaşma olabilir.

Hastalık nasıl ilerler?

Hastalığın gidişi hafif, orta, ağır şekiller gösterebilir. Bazen hafif bir ishal şeklinde geçer. İleri aşamada ise şiddeti değişiktir. Bir­denbire şiddetli karın ağrısı, ishalle başlar. Dışkı, balgamlı bir hal alır, içinde cerahat, kan görülür. 24 ve 48 saat içinde, hasta günde 8-10 kere dışarı çıkar, ateş 38 derecenin üstündedir. Kalın bağırsağın son kısmın­da şiddetli ıkıntı, sancı olur. Ayrı­ca, baş ağrısı, bulantı, kusma, hal­sizlik, dalgınlık da görülür.

Hastalıktan nasıl korunulur?

Tuvaletlerin sağlık şart­larına uygun hale getirilmesi, açık tuvaletlerde dışkının dezenfekte edil­mesi gerekir. Sineklerle devamlı savaşmalıdır. Besinlerin temizliğine dikkat edilmeli, yemekler sinekler­den korunmalı, çocukların olur olmaz yerde yıkanmamış şeyler yeme­si önlenmelidir. Salgın zamanlarında dizanteri aşısı yapılabilir.

Dizanteri tedavisi nasıldır?

Hasta yatakta tam din­lenmeye alınır. İshaller vücutta su kaybına yol açtığından, hastaya bol su verilmelidir. Sıcak havalarda su kaybı daha da artacağından buna daha çok dikkat edilmelidir. Gere­kirse deri altından, ya da damardan hastaya serum fiziyolojik, şekerli su verilir.

Tedavide perhizin önemi büyük­tür. Bağırsakta az posa bırakan yiye­cekler verilmelidir. Başlangıçta, pi­rinç suyu portakal suyu, çay verilir. Süt vermek doğru değildir. İyileş­me başlayınca, süt, meyve suları, yağsız çorbalar, yumuşak sebzeler verilir. Daha sonra, yumurta, bisküvit, biraz tereyağı, kızarmış ekmek, patates püresi, piliç verilmeye başla­nır. Normal yemeklere tam iyileş­me olduktan sonra dönmelidir. İlaç­la tedavi sülfamitlerin bulunmasın­dan sonra başarılı bir devreye gir­miştir. Sülfaguanidin ve benzerleri, oreomisin, neomisin gibi antibiyo­tikler bugün kullanılmakta olan, en iyi sonuçlar veren ilâçlardır.

2)    Amipli Dizanteri

Bu hastalıkta etken dizanteri amiplidir. Kalın bağırsakta iltihap olur, bunun sonucunda kanı, bal­gamlı ishaller meydana gelir. Amip­li dizanteri tropik bölgelerde çok gö­rülür. Bulaşma hastadan sağlama olabildiği gibi, suyun, sütün amipler­le bulaşması, yüzme havuzlarının kirlenmesi, açık helâlar, sinekler yolundan da olur. İnsan dışkısının gübre olarak kullanılması bu bakım­dan en büyük tehlikeyi yaratır.Hastalığın belirtileri hemen he­men basilli dizanterinin aynıdır. Te­davi de basilli dizanteride olduğu gibidir. Yalnız, amipli dizanteride kullanılan ilâçlar daha çok iyotlu bi­leşiklerdir (yatren, arıayodin, chiniofon gibi). Ayrıca emetin yıllardan beri amipli dizanteri tedavisinde kullanılmaktadır.