Sağlığımıza faydalı besinler ve kalori miktarları nelerdir?

Her canlı gibi, bizler de yaşama gücümüzü besin maddelerinden alırız

Besinler canlı varlıkların büyümelerini, çalışmalarını, kısa­cası, yaşamalarını sağlayan maddelerdir. Vücut bunları dı­şarıdan alır, fiziksel, kimyasal işlemlere uğratır, gerekenleri tu­tar, yararlılığı kalmayan kısımlarını dışarı atar. Besinsiz hayat olmaz. Organlarda besinin yarattığı güç (enerji), bunun sonucu olan yaşama işi alınan besinlerin çıkardığı ısıya bağlıdır. Bun­dan dolayı besinlerin sağladığı güç, ısı ölçüsü olan kalori ile ölçülür.

Vücutta bu ısı besinlerdeki kömür (karbon hidrat), yağ (lipit), azot (protein) gibi maddelerin, solunum yolundan aldığımız oksijenin aracı­lığı ile yanmasından doğar. Öte yan­dan, madensel tuzlar da besinler ara­sında önemli bir yer alır. Su ile vita­minler de beslenmemiz bakımından gerekli maddelerdir.

Besinlerin vücuttaki yanışı, yarar­lı hale gelişi, yararsızlarının atılışı birçok organlarımızın çalışmasıyla olur.

Besinlerin verdiği gücün kalori ile ölçüldüğünü söylemiştik. 1 litre su­yun sıcaklığını 1 santigrat derece yükselten ısıya 1 kalori denir. Besin­ler arasında en yüksek kalori veren­ler yağlardır: 1 gram yağ 910 kalori verir. Sonra karbon hidratlarla pro­teinler gelir.

Besinler Hangi İşleri Görür

• Vücuda alınan, sindirilen besinler bize başlıca şu üç işi görürler:
• Vücut dokularını yaparlar, ge­liştirirler, korurlar, bozulanlarım onarırlar.
• Sonradan kullanılmak üzere bi­rikirler, gerekince ısı haline geçe­rek güç sağlarlar.
• Yaşamamızı, sağlığımızı düzen­lerler.
• Besinlerin hepsi aynı gücü ver­mez; kimisi vücut için daha çok ya­rarlıdır; kimisi de, az güç vermekle birlikte, başka bakımlardan yararlı olur.

Karbonhidratlar: Bunların 100’er gramı 400 kalori sağlar. Aldığımız besinlerin %55-65’i karbon hidratlı maddelerdir. Bunlarda karbon, hid­rojen, oksijen vardır; daha çok ha­reket, kuvvet kaynağı olurlar. Kar­bon hidrat en çok şu yiyeceklerde bulunur: Nişastalı yiyecekler, şeker, tahıl, yas ve kuru sebzeler, meyveler.

Yağlar: En yüksek kalori veren besinlerdir. Tereyağı, margarin gibi doğrudan doğruya yağ sayılan mad­delerden sonra etlerde, ayçiçeği, zeytin gibi bazı bitkilerde, fındıkta, cevizde yüksek miktarda bulunur. Yalnız, yağlar pişince, hele yanın­ca bileşimleri değiştiği için, sindi­rim (hazım) bakımından zorluklar doğurabilirler.

Toplu, şişman kimseler yiyecekle­ri arasındaki gerek karbon hidratla­rı, gerekse yağları kısabilirler; isterlerse yağları pek çok azaltabilirler. Nor­mal beslenmede günde 40-60 gram yağ yenilirse de bu dörtte bire (10- 15 grama) kadar azaltılabilir.

Proteinler: Etlerde, yumurtada, sütte olduğu gibi bitkilerde de bu­lunur. Azotun karbon, hidrojen ve oksijenle olan bir bileşimidir, vücu­dun temeltaşı sayılır (Bk. Azot). Ko­yun, sığır gibi etini yediğimiz hayvanlar, balıklar, kümes hayvanları, av hayvanları, yumurta, süt bize hayvansal proteinleri sağlayan baş­lıca kaynaklardır. Bitkisel protein­leri ise, yaş ve kuru sebze, meyve, kuru yemiş, tahıl gibi yiyeceklerden alırız.

Madensel Tuzlar: Besinlerle bir­likte, ya da ayrı olarak aldığımız madensel tuzların da sağlığımız bakımından büyük önemi vardır: Bun­lar kanın, dokuların canlılığını, dü­zenini tamamlar. Bu arada, kalsi­yum, fosfor, demir, iyot gibi maden­lerin, tuzlarının eksikliği ağır has­talıklara yol açar, yaşama gücünü yok eder.

Su: Vücudun dörtte üçüne ya­kın bir kısmı sudur; bu hesapta, âdeta, su içinde yüzüyoruz demektir. Onun için, besinlerin yanı sıra suya da büyük bir ihtiyacımız var­dır. Terlemeyle, idrarla, daha baş­ka yollarla vücuttan çıkan suyun ek­sikliğini kapatmak için su içmemiz gerekir. Normal olarak günlük su ihtiyacımız 1-1,5 litre (4-6 bardak) kadardır. Bunun bir kısmını yemekler­den, meyvelerden, sebzelerden alı­rız; geri kalanını karşılamak için en aşağı 2-3 bardak su içmemiz gerekir.

Vitaminler: Sebze, meyve gibi taze besinlerde bulunan maddeler­dir. Bunlar doğrudan doğruya besin sayılamazsa da, öteki besinlerin vü­cuda yaramasına yardım ederler; yoklukları, eksiklikleri raşitizm, iskorbitit, tavukkarası, (az aydınlık yerlerde görememe) gibi birçok has­talıklara yol açar (Bk. Vitaminler).

Ne Kadar Besin Almalıyız?

Organizma yeteri kadar kalori ala­mazsa vücut kuvvetten düşer, bir­çok hastalıklara uğrar.

Hangi madenlerin (madensel tuz­ların) vücudumuza ne gibi yararları dokunduğunu, bunların hangi besin­lerde bulunduğunu şöylece özetleyebiliriz:

Kalsiyum: Kemiklerin yapışma girer; ayrıca, kanın gerekince pıh­tılaşmasına yardım eder. En çok şu besinlerde bulunur: Et, süt, yeşil sebzeler, taze meyveler.

Demir: Kanımızdaki alyuvarla­rın oksijen taşımalarını sağlar. En çok bulunduğu besinler: Kırmızı et­ler (kasaplık hayvan etleri), yeşil sebzeler, kepekli tahıllar.

Fosfor: Kemiklerin, sinirlerin, hücrelerin hayatı için gereklidir. Başlıca kaynakları, yumurta, süt, ba­lık eti, yeşil sebzeler, yağsız etler, badem, ceviz.

İyot: Tiroit bezinin normal ça­lışmasına, dolayısıyla iç salgı bezle­rinin dengesine yardım eder. Deniz tuzunda, kaynağı deniz olan yiye­ceklerde bulunur.