Yemeklerimize çeşni, iştah açıcı bir lezzet veren limon, sağlık bakımından da büyük değeri olan sevimli bir meyvadır. Rengi iç açıcı, ekşiliği ferahlatıcı, kokusu serinlik vericidir. Suyunun asit özelliği olduğu için, alkol gibi, mikropları öldürmeye de yarar. Ayrıca, limon suyu kanı temizlemekle de vücudumuza faydalı olur. Limon mide bulantılarını giderdiği gibi, sürgünü (ishali) kesmeye de yarar, öte yandan, idrar söktürücü bir özelliği de vardır.
Limonun değerini artıran bir başka nokta da, içinde bol miktarda C vitamini bulunmasıdır. Bu bakımdan bol limon suyu, limonata vücudun C vitamini ihtiyacını karşılar; bu vitaminin özellikle soğuk algınlığına karşı olan yararlı etkisini de bilirsiniz. Ayrıca, büyüme, gelişme çağında olan çocukların C vitaminine olan ihtiyaçları da bol limon suyu, limonata içmeleriyle karşılanabilir. İskorbüt gibi, vitaminsizlikten ileri gelen hastalıklarda limon, içinde bulunan bol C vitamini sayesinde, ilâç yerine geçecek değerdedir.
Limonun mikrop öldürücü özelliğinden yararlanarak, birtakım boğaz iltihaplarına, özellikle bademcik iltihabında limonlu suyla gargara tavsiye edilir. Limontozu (limontu- zu) denilen limon asidi (asit sitrik) de limon yerine kulanılabilir.
Limondan pelte, tatlı, likör yapıldığı gibi, çiçeklerinin, kabuklarının damıtılmasıyla elde edilen esansından da kolonya, losyon yapılır.
Limon Nasıl Yetiştirilir?
Limon turunçgillerde,n, 2-3 m. boyunda bir ağacın meyvesidir. Limon ağacı sıcak yerler de, özellikle Akdeniz bölgesinde yetişir, soğuktan, rüzgârdan hoşlanmaz. Besili, killi toprakları sever. Limon ağacı çok hoş kokulu, kırmızıya yakın pembe çiçekler açar.
Bütün turunçgiller gibi limon da tohumdan yetiştirilebilirse de, daha çok, göz ve kalem aşısı ile üretilmesi yoluna gidilir; çünkü tohumdan yetişen turunçgiller, bu arada limon da, yabani olur, gene aşı ister. Onun
için, tohumdan yetiştirip aşılamak yerine, aşılı bir limon ağacmdan alınacak kalem, ya da göz aşısı ile yeni limon ağaçları yetiştirmek daha uygun görülür.
Limon ağacnın budanmasında göz önünde tutulacak bir nokta vardır: Çiçek vermiyen dalları dikine büyüyüp uzadığından bunlar kesilmeli, çiçek veren dallar ise uclarınnı az altından budanmalıdır. Böylece, limon ağacının dallarına elden geldiği kadar yatay bir durum verilmiş olur.
Limon, bir tarım bitkisi olarak, geniş bahçelerde yetiştirilirse de, süs bitkisi olarak ev bahçelerinde büyük saksılar, fıçılar içinde de yetiştirilebilir. Bunlar sonbaharda içeri alınmalı, limonlukta, ya da sıcak bir yerde bulundurulmalıdır. Saksı fıçı içindeki limon ağaçları ancak baharın güneşli, sıcak günleri gelince bahçeye çıkarılır.
Limonun birçok türleri vardır; tatlı limon ile bergamot bunların başlıcalarıdır.
Tatlı Limon Çiçekleri, sürgünleri bakımından portakalı andırırsa da meyveleri limona benzer; yalnız, ekşi değildir. Tek başına yenilebildiği gibi, şerbeti yapılarak da içilir.
Bergamot Ağacının dalları dikenlidir. Meyvası limondan daha büyük olur. Bu limonun kabuklarından çıkarılan bergamot esansı kolonyalarda kullanılır.
LİMONLUK NASIL HAZIRLANIR?
Sıcak ülkelere özgü olup ılık yerlerde ancak yazın açıkta saksı içinde yetiştirilebilen bitkilerin kışın barındırıldıkları camekânlı yerlere limonluk (ser) denir. Adından da anlaşılacağı üzere, buralarda en çok limon, portakal, mandalina… gibi turunçgillerden olan bitkiler yetiştirilir. Kışın yaprağını dökmiyen, bununla birlikte soğuğa dayanıksız olan daha başka bitkiler de kış aylarında limonluklara alınır. Ayrıca, bazı bitkilerin fideleri, fidanları da, dışarının sert hava şartlarına dayanabilir duruma gelinceye kadar, limonlukta, ılık bir ortamda yetiştirilir.
Limonluk güneye karşı olmalı, içinde ısı sıfırdan aşağı düştüğü vakit yakılmak üzere bir de ocak, ya da soba bulunmaJjdır. Bİ’t- kiler aynı kuvvette, dayanıklılıkta bulunmadıkları için, limonluğa bütün bitkiler aynı zamanda alın maz. Bahar gelince de, dayanıklıları 15 nisandan sonra dışarı çıkarılırsa da nazikleri 15 mayıstan önce dışarı çıkarılmaz. Birinciler ekimin sonuna kadar açık havada kalabilirlerse de ötekileri bu ayın ilk günlerinde limonluğa almak gerekir. Limonluk, kışın, soğuğa karşı koyabilmek için gerekince hasırla örtülür, iyi havalarda hasır kaldırılır, bitkilerin hava alması, güneş görmesi sağlanır.
Açık havada yetişen bitkilerin limonlukta pek sıkı bir korunmaya ihtiyaçları yoktur. İyi havalarda limonluğun çerçeveleri açılır, bitkiler burada açık havada olduğu gibi yaşarlar. Yalnız, fırtınanın, dolunun zararlarından korunmalarına dikkat etmelidir. Soğuklar başlayınca limonluğun kuzey yönünü hasırla örtmek gerekirse de güney yönü öylece bırakılabilir. Şiddetli soğuklarda kuzey yönü ince tahtalarla da kapatarak ilkbahara kadar öylece bırakmak yerinde olur; güney yanını gece hasırla örterek, gündüzleri hasırı kaldırmak yeter. Bitkiler ışinsız kalmamak için martta hasırlar bütün bütün kaldırılır. Çerçeveler de 15 mayısta kaldırılır. Sıcağa ihtiyacı ol- mıyan saksı çiçekleri 15 eylüle doğru limonluğa alınarak raflara dizilir, 15 mayısta açık havaya çıkarılarak tabiatlerine göre az çok gölge yerlere konulur.
Limonluk Çeşitleri
Sıcak havaya ihtiyaç gösteren bitkiler için iki çeşit limonluk vardır: Biri kuru, öteki nemli. Birincisi güneye doğru olur. İçi ısıtma cihazla- riyle ısıtılır. Çürütme suretiyle nem vücuda getirmek doğru değildir; çünkü, bunun yapacağı rutubet buradaki bitkilere zarar verir. Bu gibi limonluklarda ısı yazın 35 dereceyi geçmemeli, çok soğuklarda da 10 ısı derecesi hiçbir vakit 10 dereceden aşağı düşmemeli, 30 dereceyi geçmemelidir. Özellikle, geçici bir ısı düşüklüğü bitkilere zararlı olabilir. Sabahları yaprakların üstünde bir nevi pembelik görülmesi nadir değildir. Bu rutubetin buharlaşmasından ileri gelme bir olaydır. Bunun için iyi havalarda limonlukları havalandırmak, gereği gibi gölgelendirmek ihmal edilmemelidir.
Kışın limonluklara alınmış olan bitkiler daima gözden geçirilerek kurumuş, küllenmiş yapraklar ko- parılmalı, hava alabilmeleri için aralarında yeteri kadar aralık bırakılmalı, iyi havalarda güneş ışığına çıkarılmaları unutulmamalıdır. Sulamaya ayrılan sular da limonlukta tutularak oranın ısısına uydurulmalı- dır. Limonluklarda raflara konan saksılar suyu daha çabuk uçuracaklarından kökleri çevresindeki toprak sertleşip suyun köklere gitmesine engel olabilir. Bu gibi hallerde saksıların toprağını karıştırarak gevşetmek, yumuşatmak, gerekirse değiştirmek ister.
Limonlukta Dört Mevsim
Limonlukta mevsimine göre yapılacak çeşitli işler, ayrıca limonluğun gene mevsimlere bağlı bakımı vardır. Bunları kısaca şöyle özetleyebiliriz:
Yazın bitkileri güneşin kızgın sıcaklığından korumak için, üzerlerine hasır örtülür; sıcak günlerde bitkiler sık sık sulanır; suyu süzgeç kovalarla vermelidir. Turunçgillerin çiçekleri toplanır, seyrekleştirilir.
Sonbaharda soğuğa dayanıklı olmayan bitkilerle kışın çiçek açması istenilen çiçekler içeri alınır. Yazın örtülen hasırlar kaldırılır. Turunçgiller başlangıçta bol sulanır, kışa doğru daha seyrek su verilir.
Kışın bitkilerin soğuktan zarar görmemeleri için limonluğun birli bir ısıda tutulman şarttır.Kışın soğuklar başlayınca limonlukta sobalar yakılır. Ayaza çeken gecelerde camların-önüne hasır örtülür. Bitkilerin üzerinde küf belirirse bunlar temizlenmeli, iyi havalarda içerisinin havalandırılması ihmal edilmemelidir.ni alması için gözetilecek birtakım noktalar vardır.