Koyun etinden, sütünden, yağından, derisinden, tüyünden, kemik ve kanından faydalandığımız evcil bir hayvandır. Geviş getirenlerden olan bu çok faydalı hayvanın anayurdu Orta Asya’nın yayla ve kırlarıdır. Bugün de soyu hâlâ tükenmemiş olan yabani koyunların en ünlüsü eski Türkler’in ’’argali’’ adını verdikleri bir cinstir. Boyu 1 metreyi aşan bu yaban koyunları Altay Dağları’nda yaşar. Dünyaya yayılan koyun cinsleri, Orta Asya’daki çeşitli yaban koyunlardan üremedir. Bu bakımdan koyun dünyada en çok yayılan, en çok bakılan ve en çok faydalanılan bir hayvandır.
Koyunun Özellikleri Nelerdir?
Koyun, vücudunun yapılışı bakımından sığıra benzer. Yalnız daha küçük ve daha zayıftır. Ayakları incedir, bu yüzden uzun süre koşamaz. Fakat, yavaş yavaş, uzun bir yola gidebilir. Görüşü ve duyuşu iyi değildir. Genel olarak koyuniar uslu, fakat aptal hayvanlardır. Korkaktırlar. Gök gürleyince, korkarak rasgele koşarlar ve yarlardan düşerek ölürler.
Koyun, sürüye alışkındır. Daima bir kılavuz koyunun arkasından giderler. Öncü ne yaparsa, diğer koyunlar da onu yapar. Eğer o bir şeyden ürküp kaçarsa, diğerleri de- peşine takılır, suya atlarsa, onlar da atlar. Çoban ve çoban köpekleri sürüyü tutamazlarsa, bu körü körüne gitmenin, koşmanın sonu felâket olur. Fakat koyun telâşlı ve korkulu olmadığı zaman sakindir, sahibim tanır, onun arkasından gider ve sahibinin emirlerine uyar.
Koyunun Üremesi Nasıl olur? Koyunun Üremesi Nasıl Yapılır? Koyun Nasıl Doğurur?
Koyun on iki yıl kadar yaşar. Alım-Satımda yaşlarının bilinmesi önemlidir. Koyunun yaşı dişinden anlaşılır.
Koyunun damızlık erkeğine ‘’koç’’, dişisine ‘’marya’’, yavrusuna ‘’kuzu’’, bir yaşında olanına ‘’toklu’’, bir yaşından yukarı olana da ‘’gişek’’ adı verilir.
Koçlar yirmi altı aylık olunca damızlık için kullanılır. Damızlık olarak seçilecek cins koçların önemi büyüktür. Koyunun gebeliği beş ay kadar sürer. Gebe koyunlara iyi bakmalı, bunları nemli otlaklara ve çok uzak yerlere götürmemelidir. Koyunlar genel olarak bir yavru doğururlar.
Başlıca Koyun Cinsleri ve Koyun Çeşitleri Nelerdir?
Evcilleşen koyun cinsleri pek çoktur, bunlar değişik adlarla tanınır. Bizde yetişen koyun cinsleri başlıca üç gruba ayrılır: Karaman, dağlıç ve kıvırcık. Bu arada Türkiye’de yabancı bir koyun cinsi olan merinos da yetiştirilir.
Bizde ve dünyada yetiştirilen belli başlı koyun cinsleri şunlardır:
Karaman cinsi koyun: Kuyruğu büyük ve kalındır. Kuyruğun ucu, aşağı sarkık kalmaz, yukarı doğru kıvrılarak ikinci bir kuyrukçuk gibi görünür. Bu kuyruğun eti de pek lezzetli değildir. Yünü ve etinin fazla oluşu yüzünden beslenir. Sütü de yağlıdır.
Dağlıç cinsi koyun: Boyu kıvırcık koyunu kadar, kuyruğu geniş ve çok yağlıdır. Bu kuyruktan çıkarılan yağ ‘’kuyruk yağı’’ adıyla tanınır. Özellikle eskiden mutfaklarımızda çok bulunan bir maddeydi. Dağlıcın kuyruğu yukarı kıvrık değildir. Yünü kalın ve çok, eti orta lezzette ve sütü karamandan fazladır ve yağlıdır.
Kıvırcık cinsi koyun: Daha çok Trakya ve Balkanlar’da yetiştirilir. Ayakta ağırlığı 30-40 kilo kadardır. Beyaz, siyah ve esmer renkte olanları vardır. Kıvırcıkların kuyruğu uzun ve ince olur. Bir koyun 2-3 kilo yün Verir. Kıvırcık çok süt vermez. Bunun için süt alriıak için beslenmez. Buna karşılık eti çok lezzetlidir.
Hayvan kolay semirir. Oldukça dayanıklıdır. Rumeli- den Anadolu’ya getirilerek yetiştirildiği gibi, dağlıç ile çiftleştirilerek karışık bir cins de elde edilmiştir. Bugün en çok faydalandığımız cins bu melezlerdir.
Merinos cinsi koyun: En iyileri İspanya’da bulunur. Yünleri çok iyidir. Eti pek lezzetli değildir. Yünü ünlü bu koyun, yerli koyunları düzeltmek için dünyamn birçok yerlerine sokulmuştur. Avustralya, Güney ve Kuzey Amerika, Afrika, Rusya ve Avrupa’nın birçok yerlerinde yetiştirilir.
Karagül cinsi koyun: Asya’da, Türkistan ile çevresinde yetiştirilir. Rengi kara, yünü sık ve kıvrıktır. Kuzularının yünü sık ve parlak kara renktedir. ‘’Astrakan’’ adıyla tanınan bu tüylü derilerinden kürk eşya yapılır. Dünyaca ünü vardır.
Koyunların Bakımı ve Beslenmesi Nasıl olur?
Koyun, hemen her yerde yetiştirilir. Fakat ticaret amacıyla mandıralarda bakılarak, beslenir. Koyunun gerek yününden, gerekse de etinden faydalanmak için, iyi beslemek lâzımdır. Beslenmeyen koyunların eti yağsız ve gevşek, tüyü kuvvetsiz ve kısa olur. Koyun, genel olarak, nem siz, kumlu ve kireçli otlaklarda iyi beslenir.
Koyun, aç kanına çiyli, ya da kırağılı ot yerse hastalanır ve hatta ölür, özel şekilde yetiştirilen koyunlara yonca ve tirfil azar azar verilmelidir. Koyunlar biçilmiş buğday tarlalarında çabuk semirirler.
Anadolu’da, sürüler yazın yaylalarda, kışın da daha sıcak olan ovalarda yayılırlar.
Kışın evde, ya da mandırada beslenen koyunlara kuru ot, saman, kepek ve arpa kırması ile diğer kuru ve taze otlar verilebilir. Sürüye mandırada ve otlaklarda bakanlara ‘’çoban’’ denir. İyi bir çoban, koyunların huyunu çok iyi bilir, ‘’çoban köpeği’’ adı verilen iriyarı köpeğiyle sürüyü yöneterek koyunları her türlü tehlikeden korumaya çalışır.
Kuzunun Bakımı Nasıl Olur?
Özellikle çocuklar kuzuları çok severler ve evde beslemek için anne ve babalarına yalvarırlar. Kuzunun bakımı güçtür; bir çocuk onunla kolay baş edemez. Kuzu, doğar doğmaz anasının memesini emmeye başlar. Fazla süt emzirtilirse çabuk büyürler. Önceleri analarıyla birlikte sürüde gezerek, acıktıkça süt emerler. Sonra analarını fazla rahatsız etmemeleri ve içtikleri sütü sindirmeleri için kuzular, analarından ayrılır, mandırada alıkonur. Analar otlaktan gelince, kuzular serbest bırakılır. Her kuzu gidip anasını bulur. Koyunlar da kendi yavrularından başkasına süt vermezler.
Kuzuya üç ay kadar ana sütü verilmeli, yavaş yavaş ota alıştırılarak sütten kesilmelidir. Kuzu, gençken büyür ve gelişir. Cılız kalan kuzuya, sonradan ne kadar yem verilirse verilsin faydası olmaz.
Koyundan Sağlanan Faydalar Nelerdir?
Koyunun etinden, sütünden, yününden, kemiklerinden, boynuzlarından ve bağırsaklarından faydalanılır.
Koyun eti başlıca gıdalarımızdan biridir. Yurdumuzda en çok yenen et koyun ve kuzu etidir. Sindirimi kolay, hafif ve lezzetlidir. En iyi eti kıvırcık koyunu verir.
Koyundan elde edilen yün, çeşitli kumaşların dokunmasında ve birçok yünlü giyecek ve ev eşyalarımızın yapımında kullanılır. Kırpılan koyunların yününden kumaş, battaniye, çorap, şapka, örtü ve süveter gibi çok önemli eşyalar yapılır.
Bağırsak ve kemikler endüstrinin çeşitli kollarında kullanılır. Boynuzlardan düğme, tarak yapılır. Hayvanın kanı da endüstride ve sağlık işlerinde işe yarar.
İlginizi çekeceğini düşündüğümüz diğer konu ise KEÇİLERE BURADAN GÖZ ATABİLİRSİNİZ.
Sormak istediğiniz sorular için aşağıya yorum yaparak ”Hayvanlar Alemi” kategorimizin sorumlusundan sorunuza cevap alabilirsiniz.
