Bilmeyerek veya ihmal yüzünden, ya da intihar olaylarında kömür çarpması, özellikle mangal ve maltızı çok kullanan yerlerde sık rastlanan bir zehirlenmedir. İyi yanmayan, yeteri kadar oksijen (hava) ile karışmayan kömür, maden kömürü, odun ve benzeri yakıtların yaptığı zehirlemelerde baş etken, karbon monoksit (kimyaca CO) tir.
Renksiz, kokusuz, tatsız, havadan daha hafif olan bu gaz, ekonomik sanılan ”iyi yanmaz” sobalarda, çabuk geçmesin diye ”yeni yakılmış iken odaya alınmış” mangal ve maltızlarda kapalı yerin havasında yüzde bine kadar çıkarsa, bir iki saatte odadakileri çarpar; ve gecikilirse öldürür.
Kömür çarpması, yani karbon monoksit zehirlenmesi pek yavaş ve belli etmeden olduğu için, hatta uyku hali getirdiği için kolayca farkedilmez ve şahsı ölüme götürür. Bu özelliği, ruhen güçsüz insanların kolay ve sözde rahat bir intihar için kömür zehirlenmesini tercih etmelerinin sebebidir.
Kömür Çarpması (Zehirlenmesi) Neden Olur?
Kömür çarpması, iyi yanmamış kömürün çıkardığı karbon monoksit alyuvarlardaki hemoglobine yapışıp ondan kolay ayrılmayan karboksihemoglobin bileşimi yapmasındandır.
Normal olarak oksijenle birleşerek kolay ayrılabilen bir madde olan oksihemoglobin yapması gereken hemoglobin, CO ile birleşirse artık oksijen alamaz ve işe yaramaz hale geldiğinden zehirleme dediğimiz olay ortaya çıkar.
Kömür çarpmasından kurtulan insanlarda kanın düzelmemesi ve zehirlenmenin bir döneminde pek ileri bir belirti olan baş ağrısının kolay kaybolmaması hep bu bozulmaz kim* yasal bileşimdendir.
Kömür Çarptığını ve Kömür Zehirlenmesini Nasıl Anlarız?
Karbon monoksit zehirlenmelerinin sözünü ettiğimiz şiddetli baş ağrısı ile beraber, kulak uğultusu, çınlamalar, görme bulanıklığı, bulantılar, kusmaları da önemli belirtileridir. Zamanında yetişilemezse hastanın yüzü morarır, solunum çabuklaşır ve bozulur, nabız düzenini kaybeder. Komaya giren insan birkaç saat bile yaşayamaz.
Kurtarılan hastalarda da kandaki bozukluk dışında, kömür çarpmasının şiddetine göre kalpte, böbrekte, karaciğerde sinir sistemi merkez ve çevresinde, ciltte, akciğerlerde selim veya ağır zehirlenme artıkları kalır.
Kömür çarpması az az ve uzun süre iyi yanmamış yakıtlardan gelirse Kronik zehirlenme olur ve uykusuzluk, baş ağrısı, kansızlık, güçsüzlük, sersemlik uzun sürer.
Teşhiste spektroskopla yapılan muayene bizi aydınlatır.
Kömür Zehirlenmesinde Tedavi Nasıl Olmalı?
Tedavide, hastayı, boğulmuş, nefessizlikten hastalanmış bir insan olarak ele alacağız:
1 — Hastayı hemen bulunduğu yerden çıkarıp, soluğunu zorlaştırabilen her şeyini çözeceğiz (yaka, kravat, kemer);
2 — Şimdi pratikte pek çok kullanılan basit aletlerle başarılı bir şekilde yapılan suni teneffüsü, alet yoksa aletsiz olarak, bilinen usullerle ve dakikada 17-18 hesabiyle yaptıracağız. Hastayı arka üstü yatırarak, veya yüzükoyun uzatarak yaptırılan solunum hareketlerinden yorulmazsak, mesut sonuç alabiliriz;
3 — İlâçlarla kalp kuvvetini artırmayı, teneffüs hareketini kolaylaştırmayı öngörmelidir (Coramine, cardlazol, huile camphrö, lobeline enjeksiyonları gibi);
4 — Hastaneye götürüp oksijen vermek, hasta komada ise en az 2,5-3 litre, gerekirse komadan çıkıncaya kadar kan vermelidir. Bu sayede kömür çarpmasına ağrıyan hastanın kurtulma şansı fazlalaşmış olur.
Suni teneffüsü erken kesmek, canlı hastayı öldü sanmak büyük gaflet olabilir. Kömür çarpanların tedavisinden bıkmamak gerekir.
