Köpek evimizin, ocağımızın ve canımızın bekçisi, sürülerimizin koruyucusu, insanların en iyi ve candan dostudur. Hay­vanlar arasında insana köpek kadar yakın ve sadık olan yoktur. Çok eski çağlarda insan, bu hayvanı evcilleştirerek kendisine alış­tırmış ve ettiği büyük hizmetleri görünce, onu yanından ayırmaz olmuştur. İnsanların yanından ayrılmayan köpeği, kazanç için beslenen diğer evcil hayvanlar­dan ayırmak gerekir. Çünkü bu hayvanın ne etinden, ne sütünden, ne de tüylerinden fay­dalanabiliriz. Bu bakımdan kö­pekler, kazançtan çok, keskin duyuları, bağlılıkları yüzünden insanlar tarafından sevilir ve beslenirler.

Köpekler kaç yıl yaşar? Köpek eğitimi nasıl olur? Köpek nasıl eğitilir? Köpek çeşitleri nelerdir? Köpeklerin tarihi nasıldır?

Köpeklerin Çeşitleri

İnsan, kendisiyle birlikte köpeği değişik iklimlere ve ülkelere götürüp, birçok çeşitlerini birbiriyle çiftleştir­diğinden, hayvanın birçok cinsleri üremiştir. Bu arada köpek cinsi de yenilenerek, vahşi ve yırtıcı kurtlar­dan günümüzün insana sadık, söz dinler ve yumuşak başlı hayvanları yetişmiştir. İnsan, köpeği kendisine o kadar alıştırmış ve bağlamıştır ki, bunlardan çoğunun yeniden yırtıcı hayata dönmeleri ve insanın yardı­mı olmadan yaşamaları imkânsız ha­le gelmiştir.

Köpeklerin cinsi karışmamış olan­larına ‘’saf kan’’ iki ayrı cinsten üre­tilen köpeklere de ‘’kırma’’ denir.

Köpeğin dünyada bilinen çeşitleri 200’ü aşar. Bu köpekler başlıca 6 bölüm içinde toplanırlar:

• Av Köpekleri: Bu köpeklerin bir­çoğu avcılıkta kullanılır. Süs köpeği olarak yetiştirilen cinsleri de vardır. ‘’Kopoy’’ ve ‘’Mastı’’ adı verilenler av köpeklerinin başında gelir. Ko­poyların en ünlüleri Seter (Setter) ve Poynter (Pointer) adlarını taşır. Bu köpekler avın bulunduğu yeri avcıya gösterir (Bk. Av).
• Tazılar: Avcılık için yetiştirilir­ler. En büyük özellikleri hızlı koş­maları ve koklayarak avı bulmaları­dır. Tazıların en ünlüleri Rus tazısı (Barzoy) Afgan tazısı, Porsuk tazısı (Dashund) ile İngiliz, Amerikan ve İskoç tazılarıdır.
• Zağarlar: Küçük kara hayvan­larının avında kullanılan köpekler­dir. Yirmiden fazla çeşidi vardır. En ünlü çeşitleri İskoç zağarı, Airdele zağarı ve Mavi zağardır.
• Koruyucu Çalışan Köpekler: Bu bölümdeki köpekler insanlara en çok yardımları dokunanlardır. Bu köpekler evlerimizi, sürüleri bekler, polis ve ordu birliklerinde çalıştırı­lır, kızak çekerler ve körlere yol gös­terirler. Bu bölümdeki köpeklerin başlıcaları Senbemar (Saint-Bernard) Bokser, Kurt köpeği (çeşitleri vardır) İskoç çoban köpeği, çeşitli çoban köpekleri, Eskimo köpeği ve Danimarka köpeği (Dane)’dir.
• Karışık Çeşitler: Bu bölümde en ilgi çeken köpek Buldog (Bulldog) adını taşır. Çene ve pençeleri çok kuvvetlidir. Bu bölümdeki diğer önemli köpekler Dalmaçya, Çin kö­peği ve Pudl (Poodle) adlarını taşır.
• Süs Köpekleri: Evlerde zevk için beslenen, daha çok küçük yapılı köpeklerdir. Çünkü, av ve koruma için kullanılan diğer büyük yapılı köpekler de evde beslenir. Süs köpek­lerinin evlerde beslenen en ünlüleri, Pekinli, Manchester ve Yorkshire za­ğarları, İtalyan tazılarıdır.

Köpeklerin Özellikleri Nelerdir

Vücut Yapıları ve Duyuları: Ge­nel görünüşü ile köpek, en çok atası olan kurda benzer. Köpekler en çok 20 yıl yaşarlar. Ortalama yaşama­ları 10-14 yıldır.

Köpek çok üreyici bir hayvandır. Dişi köpek 3 ile 10 arasında yavru doğurur, gebeliği dokuz hafta sürer. Ana, yavrulan kendi sütü ile besler. Yavru köpek altı ay içinde gelişerek bağımsız bir hayat sürmeye başlar. Köpek kocamaya başlayınca tüyleri parlaklığını kaybeder, dişleri aşınır ve dökülür. Uyuşuk ve kayıtsız olur­lar. Bazıları da kör olur.

Çevik bir hayvan olan köpek çok hızlı koşar, bacaklarının kuvvetli kemik ve kas­ları koşmasına yardım eder. Köpeklerin koku ve ses alma yete­neği çok fazladır. Buna karşılık gözleri zayıftır.

Av köpekleri, avı gözleriyle aramaz, burnu daima yerdedir, bir defa ko­ku aldı mı, artık peşini bırakmaz. Avını yakalayınca kuyruğunu sallayarak, avcıya parola verir, o ateş edinceye kadar da ürkütmeden bek­ler. Çoban köpekleri mandıraya, ya da sürüye yaklaşan kurtlan daha gözleriyle görmeden kokularından anlarlar.

Koku alma yeteneği yüzün­den köpekler, orduda ve poliste ko­valama işlerinde kullanılır. En iyi koku alanlar av ve çoban köpekleri­dir. Köpek, sahibini de kokusundan anlar, birkaç yıl sonra bile onu bu­lunca tanır.

Köpeğin işitme duyusu da çok kuv­vetlidir. Bu yüzden köpek bizim en iyi bekçimizdir. En küçük bir çıtır­tıda kulakları dikilir ve havlamaya başlar.

Köpeğin uykusu çok hafiftir. En küçük bir tıkırtı onu uyandırır, uy­kusunda hiç rahat değildir, bazen homurdanır, bazen da vücudu oynar, hatta sıçrar. Koklama duyusu kuv­vetli köpeklerin kulakları dik ye oy­nak, işitme duyusu kuvvetli olanla­rın ise daha çok sarkıktır. Hayvan, keskin kokularla, kuvvetli ve tırma­layıcı seslere de pek dayanamaz, ya kaçar, ya da ulumaya başlar.

Köpeklerin Bakımı

Köpeğe iyi bakmak, onu iyi besle­mek demektir. Yapısı çok kuvvetli olmakla beraber, köpek her şeyi in­sandan bekler. Kedi gibi başına buy­ruk yemek bulamaz.

Evde bakılacak köpeğin altı aylık­tan küçük olmaması lâzımdır. Çün­kü, hayvan ancak altı aydan sonra hem vücut, hem de zekâca gelişir. Terbiyeye geç başlamak da iyi değil­dir, o zaman köpek hiçbir şey öğre­nemez.

Köpek en çok eti, özellikle ke­mikli olanı sever. Fakat insanlar onu bitkisel besinler almaya da alış­tırmalardır. Çok defa kuru ekmeğe teşekkür eder. Şişmanlayıp uyuşuk olmasın diye köpekleri kuru ekmek­le beslemek iyidir. Arada sırada süt, et ve peynir de verilir. Köpeğin dişle­ri sivri ve çok kuvvetli olduğu için, kemikleri parçalar ve yutar. Sindire­mezse, bazı otları koklayarak çıka­rır. Yetişkin köpeklere günde iki, kü­çüklere 3-4 defa yemek verilir. Evde beslenen köpeklere, yarı haşlanmış et ve sebzeler vermek iyidir. Sık sık ve düzensiz verilen yemek, köpeğin ter­biyesini ve yaşamasını bozar.

Köpeğin yatacağı yer ıslak, ya da nemli olmamalı, ev dışında bakılan köpekler için kulübe yapılmalı, al­tına yumuşak şeyler konmalıdır.

Köpekleri az yıkamalı, fakat tüy­lerini sık sık fırçalamalıdır. Ayda bir defa baytara göstermek fayda­lıdır. Köpekler de, diğer, bütün ya­ratıklar gibi birçok hastalıklara tu­tulurlar. Sağlam bir köpek, burnu­nun sağlam ve soğuk olmasından tanınır. Eğer burnu kurur, sıcaklaşır, gözleri bulanır ve yemekten kesilirse köpek hastalanmış demektir. O za­man köpeği üstü kapalı bir yere ka­payıp iyi beslemeli, mümkünse bay­tara, ya da anlayanlara göstermelidir.

Köpeklerin uğradığı en korkulu hastalık kuduzdur (Bk. Kuduz). Herkesin ve özellikle çocukların ku­duz olan köpeklerden sakınması lâ­zımdır. Durumu şüpheli bir köpek tarafından ısırılan kimse, derhal doktora, ya da kuduz hastanesine başvurmalıdır.

İnsan ve Köpek Arasındaki ilişki

Dünyanın nere­sinde insan yaşıyorsa, orada kedi ve köpek de vardır. Köpek, insanla bir arada yaşaya yaşaya iklime kendini uydurmuş, insanın en fedakâr yar­dımcısı olmuştur.

Köpek, ekmek yediği evin insan­larını seslerinden ve kokularından çok iyi tanır. Sahiplerinden dayak yiyip, aç bırakılsa bile, gene karşı gelip onları ısırmaz. Bunlar tarafın­dan daima sevilmek ve okşanmak is­ter. Kedi gibi eve değil, sahibine bağ­lıdır. O nereye giderse, o da onunla beraber gider. Sahibi kendisini geri döndürmek isterse, yalvaran sesler çıkarır, istemeye istemeye razı olur. Köpek, sahibi uğruna canını vermek­ten kaçınmaz.

Köpek insana bağlılığı derecesin­de faydalıdır. Evde bekçi ödevini gö­rür. Ava yardım eder, küçük araba­ları çeker, sahibinin sepetini taşır, sürüyü bekler ve kızakları çekerek faydalı olur.

Köpek ekmek yediği, eve bağlı ol­duğu için, başka insanlara karşı her zaman iyi davranmaz. Bu bakımdan kediden farklıdır. Kedi, kendisine iyi davranan herkesle geçinir, kötü davranan sahibi de olsa, boyun eğ­mez, ya kaçar, ya da pençelerini gös­terir. Köpek bu bakımdan korkak­tır ve hiçbir zaman bağımsız yaşa­mak istemez.

Köpeğin Eğitimi

Köpeğin eğitiminde ilk ders, evi temiz tutmasını öğretmek olmalıdır. Tabiî eve yeni köpek getirdiğiniz an­dan itibaren eğitime başlamalısınız. Köpeğin ilk hatayı işlemesine mâni olmalısınız. Köpek uykudan uyanır uyanmaz, ihtiyacını görmek isteyecektir. Aynı şekilde yemek yedikten ve su içtikten sonra da ihtiyacını gör­mek ister. Zamanları belli olduğu için köpeğe evi kirletmemesini öğretmek nispeten kolay olur. Yukarıda bahsettiğimiz zamanlarda köpeği he­men dışarı çıkarın.

Sonra da (Afe­rin… Temiz köpeğim…) gibi sözler söyleyerek hayvanı okşayın. Böylece hayvan, yaptığı iyi hareketin karşı­lığında mükâfatlandırılmış olur. Eğer hayvan içeride bir kere ihti­yacını görürse, aynı hatayı kolayca tekrarlayabilir. Bu bakımdan ona bir kere hata işletmemeye çalışmalısınız. Şayet köpeğiniz bir kere hata işlerse bunu sürekli tekrarlar. Sahibinin sözünden çoğu zaman çıktığıda olur. Buna nispeten köpeklere hata konusunda göz yummamak gerekir.