Bugünkü toplum hayatında herkes mal sahibi değildir. Çünkü bir mala sahip olmak için, o malın bedelini tam olarak ödEyerek istenildiği gibi kullanmak hakkını kazanmak lazımdır.
Fakat, bir malın sahibi olmamak, bizi, ondan faydalanmak hakkından mahrum bırakmaz. Geçici bir süre için, parasını ödeyerek o malı kullanmak hakkını kazanabiliriz. Yaşayış düzenimizde bu şekilde bir mal kullanmak usulü çok yaygın haldedir. Örnek olarak, bir evi satın almadan, belirli bir süre için parasını ödeyerek kullanabileceğimiz gibi, bir fabrikadan, bir tarladan ve her hangi bir araçtan da belirli bir süre içinde bu şekilde faydalanabiliriz.
Kira ve Kiracı
Bir maldan bedel karşılığında geçici bir süre içinde faydalanma hakkını sağlayan sözleşmeye ”kiralama”, o malı kullanana ”kiracı” ve mala sahip olana da ”kiralayan” denir. Kiralama yazılı bir sözleşme (kontrat) ile olur. Mal sahibi (kontrata göre kiralıyan) bedel karşılığı malının kullanılması hakkını kiracıya verir. Kira sözleşmesi, belirli bir süre için yapılır; taraflar bunu yazılı kira kontratosunda belirtirler. Bu kiralanan şeyle birlikte teslim edilecek demirbaş eşya ve özel şartlar da kontratoda açıklanır. Yazılı kira sözleşmesinin biri kiracıda, öteki de mal sahibinde kalır. Kiralama belli sürelidir. Eğer kira süresinin sonunda, taraflar bir istekte bulunmamışlarsa, sözleşme ilk yapıldığı şartlara uygun şekilde yenilenmiş olur.
Kira sözleşmesi bozulursa ne olur?
Kiracı, para ödeyerek kiraladığı malı tam olarak teslim almaz ve ondan istediği gibi faydalanamazsa sözleşmeyi bozabilir. Kiralanan mal, başkası tarafından alınır yani sahip değiştirirse kiracının sözleşmeden vazgeçme hakkı vardır. Malın sahibi aynı şekilde bozma arzusunda ise, bunu belirli bir süre önce kiracıya bildirmek zorundadır.
Kira sözleşmesi daha birçok sebeplerle bozulabilir. Kira bedelini ödememek, kiralanan malı sözleşme dışında kullanmak, değiştirmek ve bozmak bu sebepler arasında gelir.
Kira Çeşitleri
- Âdi Kira: Üretim yoluyla fayda elde edilmiyen her türlü malların ve hakların bedel karşılığı kullanılışı «Âdi kira» sayılır. Ev, han, oda dükkân, çeşitli araçlar, fabrika ve dalyanlar bu çerçeve içine girer. Yaşayışımızda en çok görülen kira çeşitleri bunlardır. Kiralanan şeylerin başında ise evler gelir.
- Gelir Kirası: Bu biçim kira, üretim ile ilgilidir. Sözleşme, tarımsal üretimde faydalanılan mal veya haklar için yapılır. Kiracı, bedelini ödiyerek kiraladığı malın, üretim yoluyla elde ettiği gelirinden faydalanmak hakkını kazanır. Kiraladığı şeyi istediği gibi kullanır, onu üretime elverişli hale getirir. Tarla, bahçe, bostan, meyva ağaçları ve çiftlik gibi tarımsal üretime elverişli mal veya haklar, hasılat ve gelir kirası sayılır.
Kiracının Sorumlulukları ve Ödevleri Nelerdir?
Kiracı olarak bir evde oturuyor veya bir maldan faydalanıyorsak kanunların ve sözleşmenin bize yüklediği bazı görevleri yerine getirmek zorundayız. Anlaşmazlıkların olmaması için kiracının bunları iyice bilmesi gerekir :
- Kiracı, kiraladığı şeyi kendi malı gibi bozmadan iyi kullanmakla görevlidir.
- Kiracı, malı ve demirbaşları ne halde kiralamışsa, o halde ve eksiksiz olarak sözleşme sonunda teslime mecburdur. Sözleşmeye göre, kullanılan bir malın, zamanla eskimesinden kiracı sorumlu olamaz.
- Kiracı, evde yaptığı badana, kırılan camı takma, kapı tokmağı, kilit ve bozulan zil ile diğer küçük onarmaların bedelini mal sahibinden isteyemez.
- Kiracı, kiraladığı yerde başka oturanlar varsa onlara karşı iyi davranmaya mecburdur. Anlaşmazlıklarda azınlıkta kalırsa, mal sahibi sözleşmeyi bozarak, boşaltma dâvası açabilir.
- Kira bedeli, sözleşmeye uyularak ya peşin, ya da aylık taksitlerle verilir. Bedel ya para, ya da üretimden pay verilmek suretiyle ödenir. Kiracı bunu ödemezse, mal sahibi onun malına el koymak hakkını kazanır.
- Sözleşmede yazılı değilse, kiralanan yer, üçüncü bir kişiye devredilemez. Bu yapıldığı takdirde sözleşme bozulmuş olur.