KİBRİTİN HAM MADDESİ NEDİR VE KİBRİT NASIL YAPILIR?

Kibrit, günlük yaşayışımızda en çok kullandığımız, ateş yakmaya yarayan faydalı araçlardan biridir. Kü­çük bir kutu içindeki bu çöp parça­ları, yanımızdan hemen hemen hiç eksik olmaz. Evde, sokakta sigara yakmak, ya da havagazı ocağını tu­tuşturmak için kibritten sık sık fay­dalanırız. Gerçi bugün benzinli ve gazlı çakmaklar ateş yakma işini bir derece daha kolaylaştırıp, kibritin yükünü almıştır; fakat kibritin öne­mi gene de azalmış değildir. Çün­kü, bu çöp parçalarını kullanmak ko­laydır. Çakmak gibi özel bakıma, benzine, gaza, fitile ve çakmak taşı­na ihtiyacı yoktur.

Kibrit Neden Yapılır?

Küçük kutular içinde satılan kib­ritlerin, el ile tutulup sürtülen ve ya­kılan kışımı tahta, mukavva, ya da mumdan yapılır. Çöplerin başında ve kutuların kenarında parlayan ve yanıcı bazı kimyasal maddeler var­dır.

İlk kibrit, geçen yüzyılın başında yapıldı. John Walker adlı bir kimya­cının yaptığı bu kibrit çöpleri eğri büğrü tahta parçalarıydı. Çöplerin başlarında ”potasyum klorat” ve ”an­timon sülfür” vardı. Bu tahta parça­ları zımpara kâğıdına sürtülünce ya­nıyorlardı. Fakat bu kibrit çöpleri biçimsiz, kullanışsız, tehlikeli ve pa­halıydı.

1833’de piyasaya çıkan ”fosforlu” kibritler ise sağlığa zararlı ve sürtüldükleri her yerde tutuştukları için tehlikeli oldular. Bazı ülkelerde kullanılması yasak bile edildi. Çün­kü bu kibritlerin yapımında kullanı­lan ”beyaz fosfor” işçileri ve hatta kullananları yavaş yavaş zehirli­yordu.

Beyaz fosfor yüksek derecede ısı­tıldıktan sonra kırmızı fosfor el­de edilince bugün kullandığımız em­niyetli kibritleri yapmak mümkün ol­du. Kırmızı fosfor, beyaz fosfor gibi kolayca parlamaz, zehirli değildir.

Bugün kullandığımız kibritlerde kutunun kenarlarına kırmızı fosfor ile cam tozları tutkalla sürülür. Çöp­lerin başında potasyum klorat, anti­mon sülfür ve kükürt vardır. Kibrit çöpü, kutunun kenarına sürtülünce, cam tozlarının yardımıyla bir sıcak­lık olur. Bu ısı, kapaktaki fosforu parlatır, bu parlatma, kibrit çöpü­nün başındaki potasyum kloratı bo­zar, içinden oksijen çıkar; Oksijen yanmayı kolaylaştıran bir gaz oldu­ğu için, bileşiklerden çıkan alevi kö­rükler, kibrit çöpünü alevlendirir. Emniyetli kibritler, ateş hariç, başka yerlerle sürtünmekle kolay kolay tu­tuşmazlar.

Kibrit çöpünün tahtası da önem­lidir. Bu çöp genel olarak, kerestesi hafif olan kavak ağacından yapılır. Bu ağacın tahtası, kolay tutuşur, du­manı isli değildir, yanması da uzun sürer.

Kibritin Tehlikesi

Faydalı bir araç olmasına rağmen kibrit, evde çocuklar için tehlikelidir. Küçükler, bu çöp parçalarıyla oyna­maktan, büyüklerin yaptığı gibi on­ları tutuşturmaktan hoşlanırlar. Bu durum tehlikeli olaylara yol açabilir. Çocuklar bilmiyerek, ellerini yüzle­rini yakabilir, öteyi beriyi tutuştu­rarak, yangına sebep olabilirler. Böy­le olaylar sık sık görülür.

Bir de kü­çükler kibrit çöplerini ağızlarına so­karak yalarlar, hattâ yutabilirler. Kibrit başlarındaki kimyasal bileşik­ler çok yutulursa insanı zehirler… Bunun için çocukların elinde kibrit bırakmamak, oynamalarına izin ver­memek, önceden onların gözünü kor­kutmak lâzımdır.