Kibrit, günlük yaşayışımızda en çok kullandığımız, ateş yakmaya yarayan faydalı araçlardan biridir. Küçük bir kutu içindeki bu çöp parçaları, yanımızdan hemen hemen hiç eksik olmaz. Evde, sokakta sigara yakmak, ya da havagazı ocağını tutuşturmak için kibritten sık sık faydalanırız. Gerçi bugün benzinli ve gazlı çakmaklar ateş yakma işini bir derece daha kolaylaştırıp, kibritin yükünü almıştır; fakat kibritin önemi gene de azalmış değildir. Çünkü, bu çöp parçalarını kullanmak kolaydır. Çakmak gibi özel bakıma, benzine, gaza, fitile ve çakmak taşına ihtiyacı yoktur.
Kibrit Neden Yapılır?
Küçük kutular içinde satılan kibritlerin, el ile tutulup sürtülen ve yakılan kışımı tahta, mukavva, ya da mumdan yapılır. Çöplerin başında ve kutuların kenarında parlayan ve yanıcı bazı kimyasal maddeler vardır.
İlk kibrit, geçen yüzyılın başında yapıldı. John Walker adlı bir kimyacının yaptığı bu kibrit çöpleri eğri büğrü tahta parçalarıydı. Çöplerin başlarında ”potasyum klorat” ve ”antimon sülfür” vardı. Bu tahta parçaları zımpara kâğıdına sürtülünce yanıyorlardı. Fakat bu kibrit çöpleri biçimsiz, kullanışsız, tehlikeli ve pahalıydı.
1833’de piyasaya çıkan ”fosforlu” kibritler ise sağlığa zararlı ve sürtüldükleri her yerde tutuştukları için tehlikeli oldular. Bazı ülkelerde kullanılması yasak bile edildi. Çünkü bu kibritlerin yapımında kullanılan ”beyaz fosfor” işçileri ve hatta kullananları yavaş yavaş zehirliyordu.
Beyaz fosfor yüksek derecede ısıtıldıktan sonra kırmızı fosfor elde edilince bugün kullandığımız emniyetli kibritleri yapmak mümkün oldu. Kırmızı fosfor, beyaz fosfor gibi kolayca parlamaz, zehirli değildir.
Bugün kullandığımız kibritlerde kutunun kenarlarına kırmızı fosfor ile cam tozları tutkalla sürülür. Çöplerin başında potasyum klorat, antimon sülfür ve kükürt vardır. Kibrit çöpü, kutunun kenarına sürtülünce, cam tozlarının yardımıyla bir sıcaklık olur. Bu ısı, kapaktaki fosforu parlatır, bu parlatma, kibrit çöpünün başındaki potasyum kloratı bozar, içinden oksijen çıkar; Oksijen yanmayı kolaylaştıran bir gaz olduğu için, bileşiklerden çıkan alevi körükler, kibrit çöpünü alevlendirir. Emniyetli kibritler, ateş hariç, başka yerlerle sürtünmekle kolay kolay tutuşmazlar.
Kibrit çöpünün tahtası da önemlidir. Bu çöp genel olarak, kerestesi hafif olan kavak ağacından yapılır. Bu ağacın tahtası, kolay tutuşur, dumanı isli değildir, yanması da uzun sürer.
Kibritin Tehlikesi
Faydalı bir araç olmasına rağmen kibrit, evde çocuklar için tehlikelidir. Küçükler, bu çöp parçalarıyla oynamaktan, büyüklerin yaptığı gibi onları tutuşturmaktan hoşlanırlar. Bu durum tehlikeli olaylara yol açabilir. Çocuklar bilmiyerek, ellerini yüzlerini yakabilir, öteyi beriyi tutuşturarak, yangına sebep olabilirler. Böyle olaylar sık sık görülür.
Bir de küçükler kibrit çöplerini ağızlarına sokarak yalarlar, hattâ yutabilirler. Kibrit başlarındaki kimyasal bileşikler çok yutulursa insanı zehirler… Bunun için çocukların elinde kibrit bırakmamak, oynamalarına izin vermemek, önceden onların gözünü korkutmak lâzımdır.
