KİSTOPHOR’LAR
Bergama Devletinin ilk zamanlarında damga şekli ve sikke sayısı az olduğu halde, Attalos I zamanında birdenbire her ikisi de artmıştır. Bunun da, şehirlerin genişlemiş ve nüfusun çoğalmış olmasından ileri geldiğine şüphe yoktur.
Eumenes II zamanında devletin nüfusu en yüksek haddini bulduğu halde, damga ve sikke sayısında bir düşüş olduğu bulunan sikkelere göre hesaplanmıştır. Bunun da, bu sırada çok sayıda basılan Kistophor’lar yüzünden ileri geldiği anlaşılmaktadır.
iktisadi sebeplerle Bergama Devleti içindeki bir takım şehirler, bir meskûkât birliği yapmışlardır.
Anlaşmalara göre, bu şehirler paralarını yalnız ağırlık ve maden yani ayar bakımından değil, aynı zamanda tip bakımından da birbirinin aynı olarak basmışlardır.
Elverişli bir tedavül vasıtası olan bu sikke nevine Kistophor denilmiştir. Dionysos şerefine büyük bir alayla taşınan bu mezhebin sır sepetinin ( Kista mystica ) sembol olarak kullanılmış olmasından bu paraya ( sepet taşıyan ) manasına gelen bu ad verilmiştir.
1. Gallien’in ( Caliiıos Hekim ) yazdığına göre, ikinci yüz yılda Bergama Şehrinde 90 – 120 bin arasında insan bulunuyordu.
Bu sikke, yüzünde Dionysos sembolü olan yabani sarmaşık çelenkli mukaddes sepetten çıkan yılanı, arkasında ortadaki gorytos’a ( ok torbası ) sarılmış iki yılanı taşımaktadır.
Bu suretle meskükât darbının birliğinde Bergama ilk adımı atmış olmakla beraber, tutunan bu para sistemi komşu devletler için de örnek olmuştur.
Eumenes 2’den önceki Bergama kıratları zamanında da basılmış olabileceği mütalaasında bulunmuştur.
Ancak en eski Ephesos ve Bergama guruplarında sikke madeninin geniş ve yassı şekli ile bunların M. O. II. yüz yılın sonlarında başlamış olabileceği kabul edilmiştin
Çünkü bu tarihte, Anadolu’da bir çok şehirlerin bastıkları gümüş paralarda ve Bergama tetradrahmi’leri- nin Eumenes II zamanında, ayni şekilde basılmış olanlarında da bu özellik vardır.
ikinci serinin başlangıcı daha kolay tesbit edilmiştir. Bu seri, Ephesos’da Asya Eyaletinin başlamış olduğunu gösteren alâmetleri taşımaktadır. Bunda, sağdaki değişen alâmet yerinde, M. O. 133 den sonra basılanlarında daimî olarak meşale görülmektedir.
Hiç bir değişik alâmeti taşımayan Bergama kistophor’larında ise, devamlı olarak yılan sarılı asa yer aldığından bunların da aynı tarihte başladığı kabul olunmaktadır.
Aynı zamanda, bu sikkelerde bir yenilik daha yapılmıştır. Harfler ve monogramlar yılan başları arasına sokulmuştur. Bunlar, değişen alâmetlerle bazı sikkelerde görülür.
Bunlardan başka, M. Ö. II. yüz yıl sonlarında, madenin küçülmesiyle beraber kalınlaşması da umumî bir durum almıştır. Bütün bunlar, birinciden ikinci seriye geçişin sebepleri sayılmaktadır.
İkinciye benzeyen üçüncü Bergama gurubu paralarında, yukarıda yazıldığı gibi ayrıca Prytaııneia işareti vardır. Bu serinin hangi tarihte başladığı bir inceleme konusu olmakla beraber, M. O. 90 yılında çıkarıldığı sanılmaktadır.
Bergama Kistophor’larının ağırlığı zamanla çok azalmamış ise de, kıratların gümüş parasından daha aşağı düşmüştür, İlk serinin ortalama ağırlığı 12,43 , İkincinin 12,36 , üçüncünün 12,17 – 11,90 gr. dır.
Kistophor emisyonunun devamı sayılan imparatorluk gümüş madalyonlarında ağırlık daha fazla azalmıştır. Önceleri 11,70 iken sonraları 10,20 gr. a düşmüştür.
Bu tip Augustus devri sikkelerinde, kült heykeli yerine Roma – Augustus mabedi görülmektedir. Claudius, Domitianus, Traianus’un paralarında ise kült heykelleri vardır.
Bir kartal, ayakta duran bir Athene ve bir Asklepios bulunan madalyonlar için, Bergama’nın bunlara benzer para tiplerine bakarak bunların da bu şehir sikkesi sayılabileceği ileri sürülmektedir.
Kistophor’lar birliğine Batı Anadolu’da 13 şehir girmiş ve bir de sınırlar dışından Girit katılmıştır.
Bunlardan; Bergama, Ephesos, Adramyttion, Tyateira, Sardes, Tralles, Apameia, Laodikeia, Parium, Fhrygia ve İzmir şehirlerinde basılan kistophor’ların durum ve mono- gramları hakkında bir fikir vermiş olmak için Bergama, Ephesos, Laodikeia, Sardes ve Tralles Kistophorları resimleri (levha XIV ) de gösterilmiştir.
