Vücut yüzeyindeki yaraların temiz tutulması, iyi edilmesi, iltihapların giderilmesi için ilâçlarla yapılan koruyucu tatbikattır. Bu iş için antiseptik sular, melhemler, yara tozları gibi ilaçlar, gazbezi, pamuk, sargı bezi gibi malzeme kullanılır.
Pansuman yapılırken dikkat edilecek en önemli husus temiz yaraların mikroplandırılmaması, mikroplu yaralardan da çevreye mikropların yayılmamasıdır. Bu bakımdan, şu noktaları gözetmek gerektir:
- Pansumanı yapacak kimse ellerini önceden iyice yıkamalı, alkollemelidir.
- Yaranın üzerindeki gazbezinin alınması, yaranın silinmesi, yeniden kapanması muhakkak bir pensle yapılmalıdır.
- Pansumanda kullanılacak pens, makas gibi aletler önceden ya kaynatılmalı, ya da antiseptik sularla silinmelidir.
Pansuman bittikten sonra da aletler mutlaka temizlenerek kaldırılmalıdır. Yaranın üstünden çıkan gazbezi, kirli sargılar, yaranın silindiği bezler, pamuk parçaları asla ortalıkta bırakılmamalı, bir an önce, en iyisi yakarak, yok edilmelidir. Bu gibi pansuman artıkları üzerine sineklerin konması mikropların yayılması bakımından son derecede zararlıdır.
Başlıca yara şekilleri ve bu yaralarda pansuman usulleri, ayrıca kullanılan ilaçlar şunlardır:
Ameliyat Yaralarında Pansuman
Bunlar tamamıyla temiz şartlarda meydana gelen yaralardır. Yalnız sonradan mikrop kapmasına çok dikkat edilmelidir; yoksa, meydana gelecek iltihap derinlere gidebileceği gibi yaranın kapanmasını da geciktirir, dikişlerin açılmasına yol açar. Ameliyat yaraları pansumanının başlangıçta ya doktora, ya da hemşireye, sağlık memuruna yaptırılması en uygun olanıdır. Buna imkân yoksa, temizlik şartları asla ihmal edilmeyecek şekilde hareket edilmelidir Ameliyat yaraları kapanıncaya kadar kullanılan ilâçlar çoğunlukla alkol, tentürdiyot, gerekirse antibiyotikli, cildi besleyici melhemlerdir.
Travma Yaralarında Pansuman
Vurma, çarpma, düşme sonucu, ya da kesici, delici aletlerle meydana gelen yaralarda yapılacak ilk iş yaranın çevresinin de temizlenmesidir. Yara önce oksijenli suyla iyice yıkanmalı, üzerindeki toz, toprak giderilmeli, yaradan uzak kısımlar da suyla silinmelidir. Yara daima merkezden çevreye doğru silinmelidir ki dolaylarındaki mikroplar, kirler yara üzerine taşınmasın. Bu iş bittikten sonra yara üzerine tentürdiyot basmak, steril, yani mikropsuz hale getirilmiş temiz bir gazbezi ile örtmek gerekir, Gazbezinin üzerine biraz pamuk konarak yerine göre ya flâsterle, ya da sargı bezi ile tesbit edilir. Yara, derin değilse, deride de aşırı bir yırtılma, parçalanma yoksa birkaç gün içinde kabuklanarak iyi olur. Derinin pek parçalandığı durumlarda, iltihaplanmanın başgösterdiği hallerde antibiyotikli, cildi besleyici melhemlerin kullanılması gerekir. Bu gibi yaralarda antiseptik su olarak 1/1000 rivanol eriyiği kullanmak çok faydalıdır.
Kandan, yaradan sızan sularla yapışmış gazbezleri oksijenli suyla ıslatılarak çıkarılır. Bu işi sabırla bekleyerek yapmalıdır, yoksa, gazbezi çekilirken acı verdiği gibi yaranın kanamasına da yol açar.
Yağlı maddelerle çalışırken olan yaralanmalarda, meselâ bir şoförün, bir makinistin elleri yağla bulaşık haldeyken yaralanması halinde pan- sımana başlanırken yağların çıkarılması için benzin kullanılmalıdır. Bir önceki pansumandan kalan yağlı melhemlerin çıkarılması, yara yüzeyinin iyice açılması için de benzin kullanılabilir.
Çıbanlar, İltihaplı Yaralarında Pansuman
Yeni bir iltihap başlarken dağılmasını sağlamak için bir iki gün yalnız alkol pansumanı yapılabilir. Alkolle ıslatılmış pamuk derinin üzerine konduktan sonra, alkolün çabucak uçup gitmemesi için, üstü ya jelâtin kâğıdı ile, ya da bir naylon parçasiyle örtülmelidir. İltihap önlenemeyecekse ihtiyol melhemi gibi mikrop öldürücü melehemler konur. Çıban deşilip cerahat aktıktan sonra da birkaç gün temizlenmesi için ihtiyol melhemine devam edilir, daha sonra antibiyotikli, elidi besleyici melhemlere geçilir. İhtiyol içinde balık taşılları (fosilleri) de bulunan maden kalıntılarından çıkarılmış katranlı bir maddedir. Bundan yapılan melhem birçok deri hastalıklarına karşı kullanılır.
