Vücudun çeşitli yerlerinde, çoğunlukla yüzde, ellerde, ayaklarda görülen iltihapsız, ağrısız şişlere ödem denir. Bazı hastalıklarda deri ile iç organların dokusu arasına kan serumunun toplanmasından ileri gelir.
Kan dolaşımını engelleyen, yavaşlatan boşluklar, özellikle toplardamar basınçları, kalp kapacıkları bozuklukları ödem yapabilir. Karın içi basınçları rahim hastalıkları da ödeme yol açabilir. Lenf dolaşımı, kalp ve damar bozuklukları gibi, böbrek hastalıklarında da ödem olabilir. Bu gibi bozukluklarda, dokulardan kanın sıvı (serum) kısmı gereğince çekilemediği için, bu sıvılar birikir, ‘’ödem’’ dediğimiz şişleri meydana getirir.
Toksinlerden, zehirlenmelerden dolayı ödem olduğu gibi, romatizmada da ödemlere, boşluklarda sıvı toplanmalarına çok rastlanır. Kızıl, şarbon, kızamık, lekelihumma (tifüs) gibi hastalıklarda görülen şişlikler toksinlerden ileri gelen ödemlerdir. Bazı sinir hastalıklarında da damar daraltıcıların felce uğramasından dolayı, damarlardan sıvıların sızması sonunda, ödemler olur. Veremde, kanserde, karaciğer hastalıklarında, özellikle sirozda da dolaşım bozuklukları, damar engelleri gibi sebeplerden dolayı ödem olur. Aşırı açlık, kansızlık gibi haller de, dolaşım yavaşladığı, vücudun ihtiyacı olan proteinler azaldığı için, ödemlere yol açar.
Ödem olan yerlerde deri soluk ve soğuktur, çünkü iç sıvı basıncı buralara kan gelmesini önler. Buralara parmakla basılınca hamur gibi yumuşacık olduğu görülür, parmağın izi kalır.
Ödemler genişliklerine, biçimlerine, bulundukları yerlere göre değişik adlarla anılırlar. Başlıcaları şunlardır:
İstiska: Derinin geniş,bir bölgesinde su toplanmasıdır. Buna anazar- ka (anasarca) da denir.
Hidrops: Boşluklarda su toplanmasıdır. Bulunduğu yere göre ayrı adlar alır. Hidrotoraks göğüste, hidroperikard kalbin dış zarında, asit karında, hidrosefal kafatası boşluğunda, hidrartroz eklemlerde olan ödemlerdir.
Çarpma, vurma sonunda olan su toplamaları da vardır. Ayrıca, boğazda ses telleri arasında da ödem olur ki çok tehlikelidir, boğulmaya kadar yol açabilir. Akciğer ödemi çok ağır bir hastalıktır
Ödemler neden ileri geliyorsa ona göre tedavi edilir. Bu arada, ilk önce, dolaşımı kolaylaştırmaya, buna yol açan engelleri ortadan kaldırmaya çalışılır. Ödem dış organlarda ise o bölgeyi çizip suyu akıtmak yoluna da gidilir, toksinleri atmak için idrar söktürücü ilâçlar, müshiller verilir. Hasta tuzsuz yemeli, başka bir sakınca yoksa, yağlı, et, süt, yumurta gibi albüminli besinler almalıdır
