Evlerde ve bahçelik yerlerde çok görülen, solucana benzer eklemli, çok ayaklı küçük bir hayvandır. Vücudu yassı ve birçok parçalardan kurulu olan kırkayakların başı, böceklerde olduğu gibi, gövdeden ayrıdır ve üzerinde iki duyarga vardır. Soluma ve başkalaşmaları tıpkı böcekler gibidir. Hayvana adını veren ayakları, 15-25 çift arasında değişir. Ayak çiftleri hep tek sayılıdır: 15,17, ya da 19 çift gibi. Vücudunun her parçasında iki ayak vardır. Kırkayaklar yumurtadan çoğalır. Yavrular, yumurtadan çıkışlarında yedi çift ayaklıdır, hayvan büyüdükçe diğer ayakları da çıkar.
Kırkayakların rengi sarımsıdan koyu toprak rengine kadar değişir. 1 cm ’den 25 cm ye kadar değişik boyda olanları vardır. Karada yaşarlar ve her yerde yürüyebilirler. Bazı cinsleri deniz kıyılarında, kumsalda ve kayaların diplerinde yaşar.
Kırkayaklar genel olarak çift gezer, nemli ve küflü yerleri çok severler. Yuvaları taşların ve çürümüş dal ve odun parçalarının altındadır; gündüzleri burada barınırlar. Yemek bulmak için geceleri dışarıya çıkıp, duyargalarıyla yollarını bularak dolaşırlar. Görüşleri zayıftır, bazılarının gözleri de yoktur. Çürümüş bitkileri ve bazı küçük böcek ve sinekleri yiyerek beslenirler.
Zehirli kırkayaklar, sümüklüböcek gübreböceği, tespihböceği ve diğer bazı bitki böceklerini zehirleyip yedikleri için bahçeye faydalı olurlar Fakat zehirli olmayanlar, çürümüş bitkiler ile, bitkilerin yumuşak köklerini yediklerinden bahçelere büyük zarar verirler. Bunların öldürülmesi için çeşitli ilâçlar vardır.
Zehirli Kırkayaklar
Kırkayakların zehirli ve zehirsiz olmak üzere başlıca iki cinsi vardır. Zehirli olanlar daha büyük ve renkleri daha koyudur. Zehir çenelerinin alt, kısmındadır. İnsanı çok ender olarak sokarlar. Zaten zehirleri ağır değildir ve insanda arının sokuşundan daha az ağrı ve şişlik yapar. Bununla birlikte bazı durumlarda, alerjik bünyeli kimselerde kırkayak zehrinin ağrılı şişliklere yol açtığı da görülmüştür.
